De aders van hoofd en hals vangen zuurstofarm bloed op en voeren het terug naar het hart. Anatomisch kan de veneuze afvoer worden onderverdeeld in drie delen:

• Veneuze afvoer van de hersenen en de hersenvliezen: Gevoed door de durale veneuze sinussen.

• Veneuze drainage van de hoofdhuid en het gezicht: Afvoer door aders die synoniem zijn met de slagaders van het gezicht en de hoofdhuid. Deze monden uit in de interne en externe halsaderen.

• Veneuze drainage van de hals: Afgevoerd door de voorste halsaderen.

In dit artikel zullen we de bovengenoemde aderen, hun anatomische verloop en eventuele klinische correlaties bekijken.

Jugulaire aderen

Er zijn drie hoofdaders voor de halsaderen – de externe, de interne en de anterieure. Zij zijn uiteindelijk verantwoordelijk voor de veneuze drainage van het gehele hoofd en de hals.

Uitwendige Jugulaire Ader

De uitwendige jugulaire ader en zijn zijrivieren voorzien het grootste deel van het uitwendige gezicht. Zij wordt gevormd door de vereniging van twee aders:

• Posterior auricular ader – draineert het gebied van de hoofdhuid superieur en posterieur aan het buitenoor.
• Retromandibulaire ader (posterieure tak) – zelf gevormd door de maxillaire en oppervlakkige temporale aders, die het gezicht draineren.

Deze twee aders komen samen onmiddellijk achter de hoek van de onderkaak, en inferieur aan het buitenoor, en vormen de externe halsader.

Na de vorming daalt de externe halsader af langs de hals binnen de oppervlakkige fascia. Zij loopt anterieur aan de musculus sternocleidomastoideus en kruist deze in een schuine, posterieure en inferieure richting.

In de wortel van de hals gaat de ader onder het sleutelbeen door, en eindigt door uit te monden in de subclavische ader. Op zijn weg door de hals ontvangt de EJV zijaders – posterior externe jugularis, transversale cervicale en suprascapular aders.

Fig 1 – Major tributaries of the external jugular ader, drainerend the external face and scalp. De gezichts- en inwendige halsaders zijn voor de volledigheid aangegeven

Clinische relevantie: Scheuring van de externe halsader

De externe halsader loopt betrekkelijk oppervlakkig door de hals, waardoor hij kwetsbaar is voor beschadiging.

Als hij wordt doorgesneden, bij een verwonding zoals een messteek, wordt het lumen opengehouden – dit is te wijten aan de dikke laag investerende fascia (voor meer informatie zie Fasciale lagen van de hals). Er wordt lucht in de ader gezogen, wat cyanose veroorzaakt, en de bloedstroom door de rechterhartboezem kan stoppen. Dit is een medische noodsituatie, die moet worden aangepakt door druk uit te oefenen op de wond – waardoor de bloeding wordt gestopt en de lucht niet kan binnendringen.

Anterior Jugular Veins

De anterior jugular aders verschillen van persoon tot persoon. Het zijn gepaarde aders, die het voorste deel van de hals draineren. Vaak communiceren ze via een vena jugularisboog. De voorste halsaders dalen af langs de middellijn van de hals en monden uit in de subclavische ader.

Fig 2 – Vooraanzicht van de hals, waarop de halsaders te zien zijn

Internal Jugular Vein

De internal jugular ader (IJV) begint in de schedelholte als een voortzetting van de sinus sigmoide. Het eerste deel van de interne halsader is verwijd en staat bekend als de superieure bol. Zij verlaat de schedel via het foramen jugularis.

In de hals daalt de interne vene jugularis af binnen de schede van de halsslagader, diep bij de musculus sternocleidomastoideus en lateraal van de arteria carotis commune. Aan de basis van de hals, posterieur aan het sternale uiteinde van het sleutelbeen, verenigt de IJV zich met de subclavische vene om de brachiocephale vene te vormen. Onmiddellijk daarvoor verwijdt het inferieure uiteinde van de interne vene jugularis zich tot de inferieure bol. Deze heeft een klep die terugstromen van bloed tegenhoudt.

Tijdens de afdaling in de hals ontvangt de inwendige halsader bloed van de gezichts-, linguale, occipitale, superieure en middelste schildklieraderen. Deze aders voeren bloed af uit het voorste gezicht, de luchtpijp, de schildklier, de slokdarm, het strottenhoofd en de spieren van de hals.

Fig 3 – De interne halsader en de vorming van de brachiocephale ader

Clinische relevantie: Jugular Venous Pressure

In de klinische praktijk kan de interne jugulaire ader worden geobserveerd op pulsaties – waarvan de aard een schatting geeft van de rechter atriale druk.

Wanneer het hart samentrekt, gaat er een drukgolf omhoog, die kan worden waargenomen. Er zijn geen kleppen in de brachiocephale of subclavische aderen – de pulsaties zijn dus een vrij nauwkeurige indicatie van de rechteratriumdruk

Dural veneuze sinussen

De dural veneuze sinussen zijn ruimten tussen de periosteale en meningeale lagen van de dura mater, die zijn bekleed met endotheelcellen. Zij verzamelen veneus bloed van de aders die de hersenen en de benige schedel draineren, en monden uiteindelijk uit in de interne halsader.

Clinische Relevantie: Cavernous Sinus

De caverneuze sinussen zijn een klinisch belangrijk paar dural sinussen. Zij zijn gelegen naast het laterale aspect van het lichaam van het sphenoid bot. Deze sinus ontvangt bloed van de superieure en inferieure oftalmische aderen, de middelste oppervlakkige cerebrale aderen, en van een andere dural veneuze sinus; de sinus sphenoparietalis.

Gelegen in de sinus cavernus is de interne halsslagader, die de sinus doorkruist. Hierdoor kan het arteriële bloed worden afgekoeld voordat het de hersenen bereikt. Samen met de interne halsslagader doorkruist de nervus abducens (VI) de sinus. Verscheidene zenuwen bevinden zich binnen de laterale wand van elke sinus; oculomotorische (III), trochleaire (IV), oftalmologische (V1) en maxillaire (V2) zenuwen.

Als de sinus cavernosus geïnfecteerd raakt, lopen deze zenuwen het risico beschadigd te worden. De gezichtsader is verbonden met de sinus cavernosius via de superieure oogader. De gezichtsader is kleploos – bloed kan van richting veranderen en van de gezichtsader naar de sinus cavernosus stromen. Hierdoor kan een infectie in het gezicht zich verspreiden naar de veneuze sinussen.

Fig 4 – Coronale doorsnede die de inhoud van de rechter caverneuze sinus toont.