Gombrich legt het paleis van Versailles uit
Terwijl het Verenigd Koninkrijk naar de stembus gaat, kijken we naar hoe, 351 jaar geleden een andere Europese leider de massa’s beïnvloedde
Dag in het Verenigd Koninkrijk doen politici en partijactivisten hun laatste wanhopige pogingen om kiezers voor zich te winnen, nu het electoraat naar de stembus gaat om een regering te kiezen. Als de ijdelheid van het politieke campagne voeren in de 21e eeuw onze Britse lezers een beetje heeft teleurgesteld, denk dan eens aan de manier waarop Europese staatshoofden ooit hun onderdanen beïnvloedden. Op deze dag, 7 mei, begon de Franse koning Lodewijk XIV in 1664 met de bouw van het paleis van Versailles.
De twee gebeurtenissen lijken misschien weinig meer te delen dan een datum, maar zoals EH Gombrich uitlegt in zijn briljante kunstgeschiedenisboek, The Story of Art, deelden de politieke hoopvolkeren van vandaag en de monarchen van de zeventiende eeuw vergelijkbare ambities. Lodewijk XIV en zijn collega-heersers keken hoe de katholieke kerk haar merknaam oppoetste met prachtige gebouwen, en zagen een verband tussen architecturale grandeur en politieke dominantie.
“Koningen en vorsten van het zeventiende-eeuwse Europa waren er evenzeer op gebrand hun macht te tonen en zo hun greep op de geesten van het volk te vergroten.” Gombrich legt uit. “Ook zij wilden de indruk wekken van een ander soort te zijn, met goddelijk recht verheven boven het gewone volk. Dit geldt in het bijzonder voor de machtigste heerser van het laatste deel van de zeventiende eeuw, Lodewijk XIV van Frankrijk, in wiens politieke programma het vertoon en de pracht en praal van het koningschap doelbewust werd gebruikt. Het is zeker geen toeval dat Lodewijk XIV Bernini in Parijs uitnodigde om hem te helpen bij het ontwerpen van zijn paleis. Dit grandioze project is nooit uitgevoerd, maar een ander paleis van Lodewijk XIV werd het symbool van zijn immense macht. Dit was het paleis van Versailles.”
Hoewel Gombrich de omvang van het paleis van koning Lodewijk bewondert, is hij niet onvoorwaardelijk in zijn lofzang op de barokke architectuur van Versailles. “Versailles is zo groot dat geen enkele foto een adequaat beeld kan geven van zijn verschijning,’ schrijft hij. “Er zijn niet minder dan 123 ramen die naar het park kijken in elke verdieping. Het park zelf, met zijn lanen van gesnoeide bomen, zijn urnen en beelden, en zijn terrassen en meren, strekt zich uit over kilometers landschap.
“Het is eerder in zijn immensiteit dan in zijn decoratieve details dat Versailles barok is. De architecten wilden vooral de enorme massa’s van het gebouw in duidelijk onderscheiden vleugels onderbrengen en elke vleugel de uitstraling van adel en grootsheid geven. Het midden van de hoofdverdieping werd geaccentueerd door een rij Ionische zuilen met een hoofdgestel met daarop rijen beelden, en dit effectieve middelpunt werd geflankeerd door versieringen van dezelfde soort. Met een eenvoudige combinatie van zuivere Renaissance vormen zouden zij er nauwelijks in geslaagd zijn de monotonie van zo’n grote gevel te doorbreken, maar met behulp van beelden, urnen en trofeeën zorgden zij voor een zekere mate van afwisseling.”
De grote vernieuwing van Lodewijk in Versailles was er echter een van macht, niet van schoonheid. Het paleis liet een volgende generatie Europese koningen zien hoe een groot paleis de greep van een vorst versterkte. Rond de eeuwwisseling “wilde elke kleine prins in Zuid-Duitsland zijn Versailles hebben,” merkt Gombrich op. “De periode rond 1700 is een van de grootste perioden van de architectuur; en niet van de architectuur alleen. Deze kastelen en kerken werden niet alleen als gebouwen gepland – alle kunsten moesten bijdragen aan het effect van een fantastische en kunstmatige wereld. Hele steden werden gebruikt als decor, stukken landschap werden omgetoverd tot tuinen, beekjes tot watervallen. Kunstenaars kregen de vrije hand om naar hartelust te plannen en hun meest onwaarschijnlijke visies te vertalen in steen en verguld stucwerk.”
Sommige van deze visies waren misschien misplaatst, maar in tegenstelling tot de spin en sound bites van vandaag de dag, kunnen we nog steeds genieten van Versailles, lang nadat hun ambitieuze opdrachtgevers hun macht hebben verloren.
Om meer te weten te komen, koop The Story of Art. Voor meer inzicht in deze periode van de architectuur, koop onze inleiding tot de Barokke & Rococco, en voor een blik op een veel donkerder periode van de Europese propoganda, krijg Iron Fists.