Moja matka czesała moje włosy prawie co tydzień. Plastikowy grzebień łamał się, a ona wymieniała go na inny. Używała olejku i wcierała go w moją skórę głowy. Płakałam bez łez. Pocieszała mnie głosem, który brzmiał zarówno groźnie, jak i empatycznie: „Il faut souffrir pour être belle”. Zapytałaby mnie: „Nie chcesz być ładna?”. Powiedziałam jej, że tak. Wtedy ona kazała mi siedzieć spokojnie. Siedziałam. Kazałaby mi być cicho, a ponieważ moja matka była moim Bogiem, byłabym cicho. Wszystkie łzy, żadnych dźwięków, zaraz pojawi się piękna dziewczyna. Dwa razy w tygodniu, w wieku sześciu, ośmiu, trzynastu lat i tak dalej. Moja siostra krzyczała, walczyła i kopała. Moja matka zadawałaby to samo pytanie, a ona odpowiadałaby twierdząco: „Nie!”. Zajęłoby jej to całe popołudnie pracy nad włosami mojej siostry, a potem moja siostra byłaby tak wściekła, jakby odebrano jej coś naprawdę cennego. Ale ja kontynuowałabym swój dzień, dumna z tego, co udało mi się znieść. Wybiegałam z domu, żeby pokazać każdemu, kto był dostępny, co szczypta bólu i szczypta oleju mogą dla ciebie zrobić.

Już jako dzieci wiedzieliśmy, że to prawda: bycie pięknym boli. Ta myśl wydawała się podświadomie wpleciona w tak wiele dychotomii: tęcza po deszczu, światło na końcu tunelu, motyl po gąsienicy, noworodek po porodzie. Pamiętam, jak rosły mi cycki i narzekałam na ból, a dziewczyny Galloway’a jęczały w oczekiwaniu na swoją kolej. Była to banda rozwydrzonych czarnych lub brązowych dziewcząt w wieku od dziesięciu do czternastu lat, które były moimi sąsiadkami w rządowym kompleksie mieszkaniowym w Scarborough. Są one częścią najwspanialszych chwil mojego dzieciństwa – beztroski, której inne dzieci mogłyby im pozazdrościć, wolności, która balansowała na granicy między zaniedbaniem dziecka a wczesną niezależnością. Od tamtej pory zapomniałam wszystkie ich imiona z wyjątkiem dwóch, ale jak bardzo byliśmy zrutynizowani, jak łatwo nas rozbawić, jakie to było proste. Pytały: „Czy to naprawdę boli? W skali od jednego do dziesięciu?” i „A co jeśli się przytulimy? Czy umrzesz?”. Każdego popołudnia po szkole.

Miałyśmy koleżankę, która zapoznała nas z pęsetą. Wyrywałyśmy sobie nawzajem włosy z brwi na zmianę, naśladując kobiety z magazynów. Innej dziewczynie, która była starsza i bardziej młodzieńcza, wyrywałyśmy włosy z górnej wargi. Zawsze był to jakiś rodzaj wieczoru, sposób, w jaki przejmowałyśmy się wzajemnie swoją próżnością i tym, co byłyśmy gotowe zrobić, żeby ją osiągnąć. Ale było to też coś, co rozpraszało naszą uwagę. Coś, co wypełniało nasze dni, ponieważ żadna z nas nie była szczególnie dobra w sporcie i każda z nas opanowała już obowiązki domowe. Mogłyśmy spędzać godziny na malowaniu paznokci, wypróbowywaniu różnych błyszczyków do ust. Czułyśmy się zarówno pod wpływem, jak i dowartościowane przez miejską scenę muzyczną wczesnych lat 2000, Alicię Keys, Christinę Milian i Jennifer Lopez potwierdzające, że faktycznie byłyśmy „z bloku”.”

Podczas jednej z tych nocy, jedna z nas zauważyła, że nigdy nie chcesz być zbyt ładna, i wtedy po raz pierwszy usłyszałam słowo gwałt. Miałam dziesięć lat. Wymieniałyśmy się historiami jak walutą. Nawet nie wierzyłyśmy, że jesteśmy ładne, to było po prostu coś do zrobienia: bycie ładną, rozmawianie o byciu ładną. Ta obsesja była równa zabawie Tamagotchi czy Beyblades. To było lekkie odwrócenie uwagi od wszystkiego innego: szkoły, religii, niespójnej pogody, głodu, faktu, że nasze ubrania były zwykle używane i często miały dziury.

Latem skończyłam dwanaście lat, „ładna” podzieliła się na trzy podkategorie: (1) wystarczająco ładna, żeby wyjść za mąż, (2) wystarczająco ładna, żeby się pieprzyć, i (3) wystarczająco ładna, żeby zgwałcić. Sprzeczność była skuteczna; sugerowała to dziwne i dzikie założenie, że dziewczyny, które nie znalazły się w żadnej z tych kategorii, znajdą lekarstwo na raka, będą chodzić po księżycu, zdobywać nagrody Nobla, startować w olimpiadach, toczyć wielką feministyczną walkę. Nie znaczyło to, że nie były piękne; znaczyło to tylko, że nie ograniczały się do tego. Kobiety, które pasowały do tych kategorii, mogły potencjalnie nadal robić coś ze swoim życiem, ale ten filar ich egzystencji zajmował centralne miejsce.

Ja już wtedy gotowałam, sprzątałam, opiekowałam się czwórką rodzeństwa, marzyłam o byciu domatorką. Nie było co do tego wątpliwości: Będę pracowała w zawodzie prawniczym lub artystycznym, będę miała dużo dzieci i będę czyjąś żoną. To była teoria, którą wymyśliliśmy, grając w MASH kredą na chodniku na parkingu. Po MASH-u byłaby to seria Kiss, Marry, Kill, a my bylibyśmy tak podekscytowani, że wszyscy chcieliby się z nami ożenić. I wtedy, w 2008 roku, moja rodzina wyprowadziła się z Galloway.

Następne pięć lat w Oshawa, Ontario, było serią niefortunnych wydarzeń, niektóre z nich to twoje run-of-the-mill młodzieńcze teatrzyki. Chodziłem do szkoły średniej, w której dominowali biali, i zamiast być uważanym, jak w moim poprzednim życiu, otrzymałem nową tożsamość: whitewash. Nie mylić z białym przemijaniem. To był analityczny sposób białych ludzi, aby dać ci zgodę na siedzenie przy ich stole. Powinieneś potraktować to jako komplement. Postrzegać siebie jako wyjątek w swojej kategorii mniejszości. Było to również słownictwo, którego czarni ludzie mogli użyć, aby cię odrzucić. Ostatnio Nick, z którym potajemnie (a teraz publicznie) się przyjaźniłam, powiedział o naszym licealnym doświadczeniu: „Nie mówili, że jesteś ładna jak na czarną dziewczynę – mówili, że nie jesteś brzydka jak na czarną dziewczynę”. To właśnie się wtedy stało, nieświadomie dla mnie, „bycie ładną” zostało skażone taką negatywną konotacją. To miało być przedstawienie, jak zabawa w dom, jak przebieranie się, jak zmuszanie Kena i Barbie do uprawiania seksu.

Zyskałam sławę jako ditzy, bąbelkowa dziewczyna z cyckami. Przeskoczyłam przez serię plotek. Faceci rozmawiali ze mną nie z zainteresowania, czułam, ale z podboju. A potem, od 2009 do 2012 roku, w wieku od czternastu do siedemnastu lat, przespanie się z czarną dziewczyną stało się osiągnięciem (dzięki ci, muzyko rapowa?). Ale to nie mogło być z żadną czarną dziewczyną. Musiała być czarna, ale nie z getta, czarna, ale nie głośna, czarna, ale nie inteligentna, czarna, ale nie polityczna (tak jakby coś takiego istniało). Dostawałbym romantyczne teksty, które brzmiałyby: „Czy będziesz moim czarnym pasem?”. Za każdym razem odpowiadałam, że nie, i za każdym razem szłam do szkoły następnego dnia i słyszałam, że zostałam. Żadna z kilku innych czarnych dziewczyn w mojej klasie nie podzielała mojego doświadczenia. Postrzegano je jako pruderyjne i mądre. Traktowano je z pewnym rodzajem wyrachowanego szacunku, zarezerwowanego dla kogoś, kto był niesamowicie chory. Były… nie wiem czym, czymś, czym ja nie byłam.

Gdzie fizyczny ból „ładnej” przyszedł z pewną dozą dojrzałości i ekscytacji, psychologiczne i społeczne piętno zabrało całe ciepło. Zwracano na mnie uwagę w sposób, którego nie chciałam. Mówiono o mnie, obserwowano i śledzono. Nawet poza szkołą, w transporcie publicznym. Tu złapanie za kolano, tam uderzenie w tyłek. Logicznie rzecz biorąc, założyłam, że taka jest rzeczywistość wielu kobiet, jeśli nie wszystkich. Ale ja nie byłam kobietą; byłam piętnastoletnią dziewczyną. Większość nocy spędziłam na googlowaniu „operacja zmniejszenia cycków”. Płakałam przez cztery lata z rzędu, ale każdego ranka pojawiałam się uśmiechnięta, osobista, wychodząca. Byłam wybielona; musiałam być wdzięczna.

Więc dwie rzeczy wydarzyły się w liceum: Dowiedziałem się, że byłem czarny, i nie Scarborough czarny, ale białych ludzi czarny. Dowiedziałam się, że w rzeczywistości byłam konwencjonalnie ładna, nie ładna jak Galloway, nie ładna jak mama i tata, którzy uważają, że jesteś ładna, ale ładna jak biały człowiek. Jak biały facet dotknie cię może rodzaj ładny.

Wróciłem do Scarborough w 2012 roku na uniwersytet. Nosiłam tę czarną czapkę i ciemnobrązową szminkę, czarny golf, czarne dżinsy, ten za duży czarny szalik, którego przyjaciele później dali mi interwencję, żebym się pozbyła. Niektórzy mogą pamiętać tę fazę jako moją fazę Kurt Cobain Rules, ale ja zawsze będę ją pamiętać jako moją fazę Please Don’t Touch Me. Byłam oddana odkrywaniu siebie na nowo, podniecona ideą bycia znaną z mojej inteligencji i kreatywności. Dążyłam do konserwatywnego wyglądu poety i gotki-księżniczki.

Pomimo tego, że zawsze się spóźniałam i czasami byłam pijana, dobrze uczestniczyłam w zajęciach, mogłam debatować nad całą długością wykładu. Przez chwilę wyobrażałam sobie siebie jako dziewczynę, która jest godna miłości, wykształcenia i sukcesu. Podczas gdy koleżanki wchodziły w poważne związki, zaręczały się i zachodziły w ciążę, ja czekałam na potwierdzenie, na to, że jestem godna rozmowy, randki na pikniku przy plaży, spaceru o północy po nieznanej ulicy. Zamiast tego pojawiło się mnóstwo ludzi, którzy przerwali wszelkie nadzieje, jakie miałam na postrzeganie siebie jako nieseksualnego ciała. Nie pomogło mi to, że pracowałam jako kelnerka. Każde „dobrze dziś wyglądasz” czułam jak kolejną zaliczkę, każde „cześć” jak zaproszenie do bycia wyśmianą i wyszydzoną, ściśniętą i nadepniętą. Kelnerka podsunęła mi nową teorię: „ładna” jako idiom dziwki, ladacznicy, kochanki.

Przez moje zajęcia z women-and-gender-studies, zwróciłam uwagę na czytanie czarnych pisarek. Dopiero wtedy dotarło do mnie, że byłam dziewiętnastoletnią zapaloną czytelniczką, ale czytałam głównie, jeśli nie tylko, martwych starych białych mężczyzn z ruchu beatowego. Znalazłam Bell Hooks, Roxane Gay, Dionne Brand, Toni Morrison, Mayę Angelou. Nawiązałam intensywną relację z ich książkami, dowiedziałam się o ciele czarnej kobiety jako nośniku traumy, ofierze męskiego spojrzenia, o tym, że ma ono mniej wspólnego z pięknem czy nawet indywidualnością, a więcej z kolonializmem i patriarchatem. Czułam się widziana, celebrowana i chora. Postacie, które wyglądały i czuły się do mnie podobne, miały tę wspólną narrację: (3) wystarczająco ładna na gwałt. W nocy zasypiałam, słysząc głos mojej mamy: „Piękno to ból.”

Stałam się obsesją dekonstruowania tego na prostsze, a może mniej powierzchowne sposoby: bycie zakochanym jest bolesne, przyjaźń jest bolesna, czekanie, aż ten „wyjątkowy ktoś” odeśle ci SMS-a o rozsądnej porze jest bolesne, budzenie się o 9 rano po zmianie o 3 nad ranem jest bolesne, picie wymaganej ilości alkoholu jest bolesne. zmiana jest bolesna, picie wymaganej ilości wody jest bolesne, macierzyństwo jest bolesne, praca na pełen etat i bycie studentem jest bolesne, bycie biednym jest bolesne, bycie bogatym jest bolesne, nienawidzenie swojej matki z powodów, których już nie pamiętasz jest bolesne, bycie szczęśliwym jest bolesne, bycie starszą siostrą jest bolesne, tęsknota za domem jest bolesna, szukanie głębszego sensu w ludziach i w sobie jest bolesne, bycie jest bolesne, śmianie się za bardzo boli jest bolesne. Wszystko jest bolesne.

Do czasu, gdy doszłam do tego, że wszystko jest bolesne, zaczęłam pisać swoją pierwszą książkę, latem 2017 roku. Miałem dwadzieścia trzy lata. Oparłem ją w Galloway, dzielnicy, w której się wychowałem, ponieważ tam wszystko się zaczęło. Pisałam z tymi wszystkimi uczuciami i jedną dominującą ideologią – kobiety, która wierzyła, że jest przedmiotem świata – i nie byłam pewna, czy ta ideologia jest wynikiem moich żywych doświadczeń, czy ich odrzuceniem. Byłam zdesperowana, by udowodnić, że to myślenie nie jest moim własnym myśleniem. Książka pierwotnie nosiła tytuł Notes From a Pretty Woman, po części dlatego, że jako nastolatka czytałam za dużo Charlesa Bukowskiego, a po części dlatego, że mam obsesję na punkcie Julii Roberts. Ciągle myślałem: Musisz mieć jakiś większy argument niż ten. Musisz mieć coś więcej do powiedzenia. Życie musi być dla ciebie czymś więcej niż tylko tym. Udowodnij mi to, proszę.

Więc napisałem książkę i prawie mnie to zabiło. Zrobiłem sobie trzymiesięczną przerwę, nie zajmując się materiałem. W tym czasie zakochałem się w szczenięcej miłości (to wtedy, gdy jesteś w czymś, co czuje się jak miłość, ale tak naprawdę jest to tylko pierwszy raz, kiedy coś się dzieje), wyprowadziłem się ze Scarborough do obcego mi miasta, zakończyłem wiele przyjaźni, dzwoniłem do matki prawie codziennie, żeby się przywitać, zostałem zerwany przez miłośnika szczenięcej miłości, płakałem (dużo), ale nie czułem bólu, wcale. Zaczęłam zadawać sobie pytanie: Co, jeśli piękno nie ma nic wspólnego z byciem ładnym? Co jeśli moje doświadczenia życiowe nie mają nic wspólnego z tym, co mi się przytrafiło lub nie, ale z tym, jak postanowiłam się w to zaangażować?

Jest taka linia autorstwa Toni Morrison: „Pisanie jest tak naprawdę sposobem myślenia – nie tylko odczuwania, ale myślenia o rzeczach, które są rozbieżne, nierozwiązane, tajemnicze, problematyczne lub po prostu słodkie”. Nie sądzę, żeby to był przypadek, że doświadczyłam tego, co miękkie i delikatne w randkowaniu, dopiero po napisaniu tej książki, że miałam odwagę odejść od piętnastoletniej przyjaźni, że wyprowadziłam się z tego pięknego, ale kłopotliwego miasta, że przestałam nosić makijaż, że moja matka stała się moją osobą. To tak, jakbym redefiniowała własne myślenie, oddając je komuś innemu – chórowi postaci.

Pierwszy raz przeczytałam swoją książkę w ludzkiej postaci na scenie. To było jak czytanie jakiegoś innego pisarza: pełne niespodzianek, wersów bez sensu, dyskusyjnych argumentów, petardy, ale jakby głupiego narratora. Czułem to mrowienie. Takie, jakie się ma, gdy słyszy się piosenkę z dzieciństwa i wywołuje ona uśmiech na twarzy. W ogóle jej nie poznałem: historie, trauma, myślenie, nienawiść do samego siebie, Ładność, Ból. Jest taki wers autorstwa poetki spoken-word Britty B., który przeczytałam, kiedy jechałam pociągiem do Montrealu wiosną podczas mojej trasy po książce. W podróżowaniu pociągiem, a zwłaszcza do Montrealu, jest wiele romantyzmu. Mój nastrój był delikatny, moje serce szeroko otwarte. Czytałam tę linijkę w kółko i w kółko – rozważałam nawet zrobienie sobie na niej tatuażu. Zamiast tego zdecydowałam się na taniec przed stacją Via Rail. „Jeśli zdecyduję, że nie mam bólu, to nie mam, mam art…. Mam siebie. All I have is all I am.”

Téa Mutonji jest autorką książki Shut Up You’re Pretty.