Ludzie Tswana
Wczesna historia BatswanaEdit
Batswana wywodzą się głównie z plemion mówiących językiem Bantu, które migrowały na południe Afryki około 600 r. n.e., żyjąc w enklawach plemiennych jako rolnicy i pasterze. Kilka kultur epoki żelaza kwitły od około 900 AD, w tym Toutswemogala Hill Iron Age rozliczenia. Toutswe zamieszkiwali wschodnie tereny dzisiejszej Botswany, a źródłem ich bogactwa było bydło rasy tswana trzymane w kraalach. Przybycie przodków mówiących językiem tswana, którzy zaczęli kontrolować ten region (od rzeki Vaal do Botswany), nie zostało jeszcze dokładnie datowane, choć zgodnym szacunkiem wydaje się być rok 600. Ten masywny kompleks hodowli bydła prosperował do 1300 r. n.e. lub później. Wszystkie te różne ludy były połączone ze szlakami handlowymi, które biegły przez rzekę Limpopo do Oceanu Indyjskiego, a towary handlowe z Azji, takie jak paciorki, docierały do Botswany najprawdopodobniej w zamian za kość słoniową, złoto i róg nosorożca. Członkowie Bakwena, wodzostwa pod wodzą legendarnego wodza o imieniu Kgabo II, przedostali się do południowego Kalahari najpóźniej do roku 1500, a jego ludzie wypędzili mieszkańców Bakgalagadi na zachód, na pustynię. Z biegiem lat kilka odłamów Bakweny przeniosło się na sąsiednie terytoria. Bangwaketse zajęli tereny na zachodzie, podczas gdy Bangwato przesunęli się na północny wschód na dawne tereny Bakalanga. Niedługo potem odłam Bangwato znany jako Batawana migrował do delty Okavango, prawdopodobnie w latach dziewięćdziesiątych XVII wieku. Pierwsze pisemne wzmianki dotyczące dzisiejszej Botswany pojawiają się w 1824 roku. Wynika z nich, że Bangwaketse stali się dominującą siłą w tym regionie. Pod rządami Makaba II Bangwaketse trzymali ogromne stada bydła na dobrze chronionych obszarach pustynnych i wykorzystywali swoją sprawność militarną do napadów na sąsiadów. Inne wodzostwa na tym obszarze miały w tym czasie stolice liczące około 10 000 mieszkańców i były dość zamożne. Jedną z tych słynnych stolic było Kaditshwene, które było kulturalną stolicą ludu Bahurutshe, jednego z głównych plemion tswańskich i centrum produkcji i handlu, założone pod koniec 1400 roku na miejscu złóż rud żelaza i miedzi. Pozostałości innej ważnej stolicy Tswany, ruiny Kweneng, znajdują się w Rezerwacie Przyrody Suikerbosrand w Republice Południowej Afryki. To było zajęte od 15 do 19 wieku naszej ery i był największym z kilku dużych osiedli zamieszkanych przez Tswana głośników przed przybyciem Europejczyków. Kilka okrągłe kamienne mury związki rodzinne są rozłożone na obszarze 10 km długości i 2 km szerokości. Ta równowaga skończyła się w okresie Mfecane, 1823-1843, kiedy to do kraju wkroczyły kolejne ludy inwazyjne z Afryki Południowej. Chociaż Bangwaketse zdołali pokonać w 1826 roku najeźdźców z Bakololo (klan mówiący w języku Sotho i Tswana), z czasem wszystkie główne wodzostwa w Botswanie zostały zaatakowane, osłabione i zubożały. Bakololo i AmaNdebele wielokrotnie najeżdżali i kradli Batswanie duże ilości bydła – większość z nich została wypędzona na pustynię lub do miejsc schronienia, takich jak szczyty wzgórz i jaskinie. Dopiero po 1843 r., kiedy Amandebele przenieśli się do zachodniego Zimbabwe, zagrożenie to zmalało.
Według wszystkich dotychczasowych narracji historycznych, Barotseland, a raczej państwo lub naród Luyi, został najechany gdzieś pomiędzy 1820 a 1840 rokiem przez gałąź ludów Sotho-Tswana, które Luyi pierwotnie określali jako Akubu, później znani jako Makololo pod wodzą ich wojowniczego, charyzmatycznego przywódcy, Sibituane, mądrego stratega wojskowego, okupując go i narzucając swoją wolę przez ponad trzydzieści lat, aż zostali obaleni w 1864 roku. Makololo byli w rzeczywistości Bafokeng Basotho (mieszanka Sotho i Tswana) ludzie, którzy przenieśli się z ówczesnego obszaru Wolnego Państwa Pomarańczowego przez współczesną Botswanę na północ do dzisiejszej południowej Zambii. Od lat dwudziestych do sześćdziesiątych XIX wieku, nazwa Makololo inspirowała połączenie strachu, przerażenia i szacunku wśród ludów Kalahari pomiędzy rzekami Orange i Zambezi. Nazwa Makololo pojawiła się dopiero podczas długiej wędrówki na północ. Jedna z wersji głosi, że nazwa ta powstała po tym, jak Sibituane wziął sobie za żonę Setlutlu z klanu Batlokoa (Tswana), którą wcześniej oddał Lechae, jednemu ze swych młodych dowódców, ale którą sam był szczególnie zauroczony. Sibituane był znany ze swoich zdolności wojskowych i cech przywódczych. Sam fakt, że Sibituane odniósł tak wiele zwycięstw nad ludami, które mocno opierały się tranzytowi obcych przez ich ziemie, wskazuje na jego niezwykłe zdolności. Doprowadziło to do znacznego szacunku dla Sibituane i systemu rządów Makololo. Prawdę mówiąc, nie był to żaden konkurs i po kilku bitwach siły Lozi zostały całkowicie rozgromione, choć całkowite podporządkowanie Barotselandu trwało około pięciu lat. Sibituane uczynił swoją stolicę w Naliele, ale przeniósł się ponownie na południe do Linyanti (dzisiejsze Sangwali) w Caprivi, gdzie w 1851 r. spotkał Livingstone’a i Oswella.
Batswana-Boer WarsEdit
During the 1840s and 1850s trade with Cape Colony- based merchants opened opened with Cape Colony-otworzył się i umożliwił Batswana chiefdoms odbudować. Bakwena, Bangwaketse, Bangwato i Batawana współpracowali, by kontrolować lukratywny handel kością słoniową, a następnie wykorzystywali dochody z tego handlu do importu koni i broni, co z kolei umożliwiło im ustanowienie kontroli nad dzisiejszą Botswaną. Proces ten został w dużej mierze zakończony do roku 1880 i w ten sposób Buszmeni, Bakalanga, Bakgalagadi, Batswapongowie i inne obecne mniejszości zostały podporządkowane Batswanie. Po Wielkiej Wyprawie (Great Trek) Afrikanierzy z Kolonii Przylądkowej osiedlili się na granicach Botswany w Transwalu. W 1852 roku koalicja wodzów tswańskich pod wodzą Sechele I stawiła opór najazdom afrykanerów, który zakończył się decydującą bitwą pod Dimawe, stoczoną przy użyciu artylerii i karabinów dalekiego zasięgu oraz ognia muszkietowego. Chociaż to boeryjskie komando dowodzone przez boeryjskiego komendanta generalnego Pietera Scholtza i Paula Krugera, jako oficera prowadzącego boeryjskie natarcie, rozpoczęło ofensywę, to właśnie oni zakończyli odwrót, po którym nastąpiły odwetowe ataki Batswany na ówczesny dystrykt Marique w Transwalu, podczas których boeryjskie osady, wioski i gospodarstwa zostały zrównane z ziemią. Po około ośmiu latach ciągłych napięć i wrogości doszło w końcu do porozumienia pokojowego w Potchefstroom w 1860 roku. Od tego momentu współczesna granica między RPA a Botswaną została uzgodniona, a Afrikanierzy i Batswana handlowali i pracowali razem pokojowo.
Bitwa pod KhutiyabasadiEdit
Walka Batawana (plemię/klan Tswana) z najeźdźcami Ndebele z 1884 roku. Kiedy amaNdebele przybyli do Toteng, zastali wioskę opuszczoną. Kiedy jednak usiedli, by cieszyć się bezkrwawym podbojem, pojawiło się około siedemdziesięciu konnych Batawana pod osobistym dowództwem Kgosi Moremi, wszyscy uzbrojeni w karabiny z zamkiem błyskawicznym. W klasycznym komandoskim stylu kawaleria zaczęła nękać znacznie większe siły wroga śmiercionośnymi salwami. W międzyczasie inna grupa tradycyjnie uzbrojonych poddanych Kgosi również dała o sobie znać.
W tym momencie dowódca amaNdebele, Lotshe, chwycił przynętę dzieląc swoją armię na dwie grupy. Jedna z nich ścigała małe siły Moremiego, podczas gdy druga bezskutecznie próbowała dogonić to, co uważała za główny korpus Batawana.
Jako że najeźdźcy generalnie nie posiadali broni, jak również koni, Moremi kontynuował nękanie swoich prześladowców, zadając im znaczne straty, pozostając przy tym bez szwanku.
Podstawową misją ludzi Moremiego nie było jednak zadawanie strat wrogowi, lecz wciągnięcie go w dobrze zaprojektowaną pułapkę. Jego siły stopniowo wycofywały się więc na północ w kierunku Khutiyabasadi, ściągając amaNdebele do miejsca, gdzie główny korpus obrońców był już dobrze okopany.
Zbliżając się do bagien na południe od Khutiyabasadi, Lotshe starał się zjednoczyć swoich ludzi, być może przeczuwając, że zbliżają się do starcia. Ale zamiast tego, Batawana Moremi’ego, do którego dołączył teraz Wayeyi Qhunkunyane’a, wciągnął AmaNdebele jeszcze głębiej w bagna.
W tym obszarze o słabej widoczności, z powodu gęstych wysokich trzcin, Batawana i Wayeyi byli w stanie zastosować dodatkowe sztuczki, aby zwabić najeźdźców ku ich ostatecznej zgubie. W pewnym momencie cielę i jego matka zostały przywiązane do oddzielnych drzew, aby ludzie Lotshe’a myśleli, że wreszcie doganiają swoją główną zdobycz – nieuchwytne bydło Batawana. W miarę jak posuwali się naprzód, amaNdebele byli coraz bardziej niepokojeni dodatkowymi atakami i strzelaninami ze strony małych grup strzelców wyborowych Batawana. Z pewnością nie mogli czuć się komfortowo w nieznanym środowisku Okavango.
To było w Kuthiyabasadi, że obrońcy pułapka została ostatecznie sprung. W tym czasie miejsce to było wyspą zdominowaną przez wysokie trzciny i otoczoną od zachodu głęboką wodą. W trzcinach cierpliwie czekały trzy dobrze uzbrojone regimenty Batawana, do których dołączyli miejscowi Wayeyi. Zbudowali tam niewielką drewnianą platformę, na której z drugiej strony kanału widać było kilku mężczyzn, a także tunele i okopy do ukrycia się. AmaNdebele zostali przyciągnięci na miejsce przez pojawienie się kawalerii Batawana, która na ich oczach przeprawiła się przez kanał na wyspę. Ponadto na małej wysepce przylegającej do Kuthiyabasadi umieszczono bydło, a grupa żołnierzy stała na drewnianej platformie i była widoczna. W tym miejscu znajdował się również papirusowy most, który został celowo osłabiony w kluczowych miejscach. Rozglądając się po okolicy, Lotshe rozkazał swoim ludziom przeprawić się przez most nad czymś, co w jego mniemaniu było jedynie małym strumieniem. Zgodnie z planem most zawalił się, gdy było na nim pełno amaNdebele, którzy w ten sposób zostali niespodziewanie wrzuceni do głębokiego kanału wodnego. Niewielu z nich, jeśli w ogóle, umiało pływać.
Dodatkowe fale amaNdebele zostały przygwożdżone przez swoich szarżujących rodaków wzdłuż brzegu rzeki, który był zbyt głęboki, by mogli go łatwo sforsować. Kiedy wróg był już w rozsypce, dano sygnał głównemu korpusowi obrońców, by wyszedł ze swoich tuneli i okopów. Salwa kul przecięła linie Lotshe’a z trzech stron, szybko zmieniając bitwę w jednostronną masakrę. Mówi się, że po ustaniu głównego ostrzału, Wayeyi użyli swoich mekoro, aby dalej atakować ocalałych uwięzionych w rzece, uderzając ich wiosłami w głowy. W ten sposób utonęło wielu innych. Do czasu zakończenia walk krew podobno sprawiła, że woda wzdłuż biegu rzeki stała się czarna. Podczas gdy całkowita liczba ofiar pod Khutiyabasadi nie może być dokładnie znana, obserwatorzy z Bulawayo potwierdzają, że ponad 2500 ludzi wyruszyło na wyprawę Lotshe’a, a mniej niż 500 powróciło. Uważa się, że większość strat amaNdebele poniosło w samym Khutiyabasadi i jego okolicach, jednak ci, którzy przeżyli bitwę, zginęli również podczas bezlitosnego pościgu kawalerii Batawana. Moremi był wyraźnie zdeterminowany, by wysłać Lobenguli wyraźny sygnał, że jego regimenty nie mają sobie równych. Jeszcze inni zginęli z wyczerpania i głodu, próbując przedostać się do domu przez suche równiny na południe od Chobe; nieco bardziej gościnna droga przez Gammangwato została zablokowana przez Khamę. Podczas gdy bitwa pod Khutiyabasadi była wielkim zwycięstwem Batawanów i porażką AmaNdebele, dla Wayeyi z tego regionu jej wynik był podobno mieszanym błogosławieństwem. Choć mieli udział w zwycięstwie nad znienawidzonymi Amandebele, jedną z jego konsekwencji było zacieśnienie władzy Batawana na tym obszarze nad nimi, jako że Moremi osiedlili się na pewien czas w pobliskim Nokaneng.
Pierwsza wojna MatabeleEdit
Pierwsza wojna Matabele toczyła się w latach 1893-1894 na terenie dzisiejszego Zimbabwe. British South Africa Company miała nie więcej niż 750 żołnierzy w policji British South Africa Company, z nieokreśloną liczbą ewentualnych kolonialnych ochotników i dodatkowych 700 Tswana (Bechuana) sojuszników, którzy maszerowali na Bulawayo z południa dowodzonych przez Khama III, najbardziej wpływowego z wodzów Batswana i zagorzałego sojusznika Brytyjczyków. Kolumny Salisbury i Fort Victoria pomaszerowały do Bulawayo 4 listopada 1893 roku. Kolumny cesarskiej z Bechuanalandu nigdzie nie było widać. Wyruszyli w marszu 18 października kierując się na północ do Bulawayo i mieli drobną potyczkę z Matabele w pobliżu Mphoengs 2 listopada. W końcu dotarli do Bulawayo 15 listopada, opóźnienie, które prawdopodobnie uchroniło nowo zajęte terytorium Kompanii Chartered od przyłączenia do cesarskiego protektoratu Bechuanaland.
BophuthatswanaEdit
W 1961 r. utworzono Bophuthatswana Territorial Authority, a w czerwcu 1972 r. Bophuthatswana została ogłoszona państwem samorządowym. 6 grudnia 1977 roku ta „ojczyzna” uzyskała niepodległość od rządu RPA. Stolicą Bophuthatswany było Mmabatho, a 99% jej ludności stanowiły osoby posługujące się językiem tswana. W marcu 1994 r. Bophuthatswana znalazła się pod kontrolą dwóch administratorów, Tjaarta van der Walta i Joba Mokgoro. Te małe, rozległe kawałki ziemi zostały ponownie włączone do RPA 27 kwietnia 1994 roku. Bophuthatswana jest częścią Prowincji Północno-Zachodniej pod rządami premiera prof. Joba Mokgoro. W dniu 9 maja 2018 r., Mahumapelo, który był premierem przed prof. Mokgoro, ogłosił, że weźmie urlop i mianował Finance MEC Wendy Nelson jako p.o. premiera. Prezydent Cyril Ramaphosa powołał międzyministerialny zespół zadaniowy do zbadania gwałtownych protestów w stolicy prowincji Mahikeng i innych miastach w całej prowincji w długim okresie czasu. Supra Mahumapelo oficjalnie podał się do dymisji 23 maja 2018 r.
.