Tijdens de Tweede Wereldoorlog lanceerden joodse verzetsstrijders aanvallen, creëerden ze ondergrondse netwerken, leidden ze reddingsmissies en documenteerden ze hun ervaringen met groot persoonlijk risico. Maar hoewel historici ruimschoots bewijzen hebben van dergelijke daden van verzet, blijft het idee bestaan dat de Joden in Europa niet hebben teruggevochten tegen de nazi’s. Een nieuwe tentoonstelling in de Wiener Holocaust Library in Londen probeert de bijdragen van deze individuen te eren.

“Joods Verzet tegen de Holocaust” maakt gebruik van documenten, artefacten en getuigenissen van overlevenden, waarvan vele in de jaren 1950 door onderzoekers van de bibliotheek werden verzameld. De tentoonstelling vertelt de verhalen van Joodse partizanen in de Sovjet-Unie, georganiseerd verzet in concentratiekampen en getto’s, en individuele gevallen van moed, naast andere onderwerpen.

“Soms is het beeld dat mensen hebben dat de Joden zich niet echt verzetten, en mensen hebben commentaar op ‘waarom was er niet meer verzet?'” senior curator Barbara Warnock vertelt de Guardian’s Caroline Davies. “Maar in deze ongelooflijk extreme omstandigheden zijn er gewoon zoveel voorbeelden van verzet, zelfs in de meest wanhopige situaties.”

Een van de personen die in de tentoonstelling aan bod komt is Tosia Altman, een jonge vrouw die valse “arische” papieren gebruikte om zichzelf de getto’s van Polen binnen te smokkelen. Als lid van de sociaal zionistische beweging Hashomer Hatzair, viel Altman getto’s binnen, organiseerde verzetsgroepen, verspreidde informatie en verplaatste wapens, meldt Michelle Desmet voor de Nederlandse krant Het Laatste Nieuws. Op slechts 24-jarige leeftijd nam ze deel aan de opstand in het getto van Warschau, maar ze werd gevangen genomen en overleed kort daarna aan haar verwondingen.

“Haar verhaal is nogal verbazingwekkend,” zegt Warnock tegen de Guardian. “En ze was typerend voor veel verzetsstrijders in kampen en getto’s. Ze was vrij jong, en slaagde erin om papieren te verkrijgen die aangaven dat ze gewoon Pools was in plaats van Joods Pools, waardoor ze zich kon verplaatsen in bezet Polen.”

In concentratiekampen ondermijnden sommige gevangenen de nazi-inspanningen om hun cultuur uit te roeien door religieuze praktijken en onderwijs voort te zetten. Zoals Warnock uitlegt in een door de bibliotheek gepubliceerde video, dienden dagboeken als een van de meest expliciete manieren waarop individuen “een gevoel van hun menselijkheid konden behouden” en Joodse ervaringen konden documenteren.

Philipp Manes, een Duitse Jood opgesloten in het getto van Theresienstadt, hield gedurende zijn hele leven uitgebreide dagboeken bij. Manes’ geschriften, nu bewaard in de bibliotheekcollectie, geven een beeld van het culturele leven in het getto voorafgaand aan zijn deportatie naar Auschwitz in oktober 1944. De bibliotheek bezit ook een schat aan gedichten, brieven en tekeningen van Manes’ medegevangenen.

Andere vormen van verzet die in de tentoonstelling werden belicht, waren openlijker. Filip Müller, bijvoorbeeld, smokkelde bewijzen van wreedheden van de nazi’s Auschwitz-Birkenau uit, terwijl hij werkte als lid van het Sonderkommando, of eenheden van Joodse gevangenen die waren toegewezen aan de gaskamers en crematoria. Herbert Baum, een inwoner van Berlijn, richtte in de jaren dertig de anti-nazistische en pro-communistische Baum-groep op. Toen hij in 1940 gedwongen werd in een fabriek te werken, rekruteerde Baum andere jonge dwangarbeiders, waardoor de groep uitgroeide tot zo’n 100 leden.

In mei 1942 leidde de Baum Groep een brandstichting tegen het Sovjet Paradijs, een anticommunistische, antisemitische tentoonstelling die de nazi-invasie van de Sovjet-Unie trachtte te rechtvaardigen. Velen die bij de bomaanslag betrokken waren – waaronder Baum zelf – werden gearresteerd en geëxecuteerd. Sommige van hen die wisten te ontsnappen, hebben later persoonlijke verhalen over hun ervaringen aan de Wiener Bibliotheek aangeboden.

“Of het nu gaat om een stille daad van moed of een stoutmoedige daad van rebellie, deze verhalen springen echt van de pagina”, zegt de directeur van de bibliotheek, Toby Simpson, in de video, “en de reden daarvoor is vaak dat ze werden verzameld ten tijde van de Holocaust of in de jaren die er onmiddellijk op volgden. Het hoofd onderzoek van de Wiener Library, Eva Reichmann, verzamelde meer dan duizend getuigenissen in de jaren 1950, en veel van die verhalen zijn voor het eerst te zien in deze tentoonstelling.”

“Joods Verzet tegen de Holocaust” is te zien in de Wiener Holocaust Library in Londen van 6 augustus tot 30 november.