Hoe je je echtgenoot privé noemt is je eigen zaak, maar hoe je in het openbaar naar hem of haar verwijst kan een ingewikkelder kwestie zijn, vooral wanneer je in het Japans spreekt. In het Engels kan men terloops verwijzen naar hun vrouw als de missus, de oude dame, de bal n ‘ketting, mijn betere helft, of wifey, maar dit zijn allemaal eufemismen. In het gewone taalgebruik houdt het Engels het simpel met slechts twee woorden: wife en husband. Voor mensen die in Japan wonen, is dat zeker niet het geval. Net als de talloze keuzemogelijkheden voor het voornaamwoord “ik” (watashi, boku, ore enz.) zijn er in het Japans talloze manieren om naar je echtgenoot te verwijzen. Kiezen welk woord het meest geschikt is voor elke situatie kan aanvoelen als het navigeren door een mijnenveld. Hopelijk helpt deze kleine gids je de volgende keer als je je in de lastige situatie bevindt om je echtgenoot in de derde persoon aan te duiden.

Refereren naar je vrouw

Volgens een enquête uit 2013 onder Japanse getrouwde vrouwen waren de meest gebruikte woorden om naar je vrouw te verwijzen: yome(嫁), okusan(奥さん), en tsuma(妻). Daarachter kwamen woorden als kanai(家内), en aikata(相方). Niet in de peiling opgenomen was het woord dat mijn schoonvader vaak gebruikt, nyoubou(女房） wat misschien een beetje archaïsch is. Als we alleen al naar de woordconstructie kijken, lijken sommige van deze woorden veel beter dan andere. Bijvoorbeeld, de term kanai betekent letterlijk “in het huis.” Maar okusan betekent ook “binnen” met het ereteken “san” toegevoegd voor de goede orde. Van deze lijst is aikata, dat “metgezel” betekent, duidelijk de winnaar, maar laten we de regels voor het gebruik ervan eens nader bekijken.

Cathy JK op de blog by S heeft een mooie gids samengesteld voor wanneer welk woord te gebruiken. Het woord tsuma betekent gewoon een getrouwde vrouw, en om deze reden is het het wettelijke woord dat verschijnt op documenten zoals een huwelijksregistratie. Het tegenovergestelde van dit woord zou otto (夫) zijn (niet zoals in “Von Bismarck” maar uitgesproken als oh-toe”). Het woord yome 嫁 betekent eigenlijk schoondochter, en is alleen bedoeld om gebruikt te worden door de ouders van de echtgenoot. Omdat een huwelijksceremonie van oudsher niet werd gezien als een vereniging van twee geliefden, maar als een ceremonie voor de familie om de bruid als nieuw lid op te nemen, is het Japanse woord voor “bruid” hetzelfde als “schoondochter”, wat de verwarring kan verklaren. Het is immers niet zo vreemd dat mannen hun vrouw in het Engels “bride” noemen. Een goede manier om de absurditeit van deze benaming aan te tonen is zich het omgekeerde voor te stellen, namelijk een vrouw die haar echtgenoot muko (婿) – schoonzoon – noemt, iets wat je nooit hoort. Het eerder genoemde woord okusan, of het meer formele okusama is eigenlijk bedoeld om te verwijzen naar de vrouw van een ander, vandaar de toevoeging van het eerwoord “san”. Er zij op gewezen dat zowel kanai als okusan de ouderwetse rol van de vrouw in het huis en de rol van de man in het buitenshuis werken lijken te versterken. In de moderne maatschappij, waar het aantal huishoudens met twee inkomens groter is dan het aantal huishoudens met één inkomen, kunnen deze woorden verouderd lijken, zo niet ronduit beledigend.

Om het beknopter te maken:
Okusan – moet worden gebruikt om te verwijzen naar de vrouw van de luisteraar, zoals in “Neukt je vrouw nog steeds met de bezorger?”
Yome – moet door de schoonfamilie worden gebruikt om te verwijzen naar hun schoondochter, tenzij je een familie van rednecks bent en je vrouw toevallig ook je schoondochter is.
Tsuma – is de beste manier om over je eigen vrouw te spreken, omdat het geen seksistische connotatie heeft. Misschien wel gendernormatief, maar niet seksistisch.

Referring to one’s husband

De verschillende benamingen voor iemands echtgenoot zijn helaas lang niet zo eenduidig als die voor een echtgenote. Er is veel overlapping, en eerlijk gezegd is geen enkele titel bijzonder aantrekkelijk. De meest gebruikte woorden om naar een echtgenoot te verwijzen zijn otto(夫), shujin(主人) en danna(旦那). Laten we nog eens kijken naar de kanji-constructie. Het woord otto, zoals eerder vermeld betekent gewoon echtgenoot en wordt meestal gebruikt voor juridische documenten. Het woord shujin betekent letterlijk “eigenaar,” of “meester.” Het is hetzelfde karakter dat gebruikt wordt voor de baas van een hond, of een huisbaas. Het woord wordt verondersteld een verwijzing te zijn naar de rol van de man als “kostwinner”, maar zelfs dat is voor veel mensen in de 21e eeuw een probleem. Het impliceert dat de man de meester en eigenaar van het huis is, wat in veel moderne huishoudens gewoon niet het geval is. Omdat dit woord impliciet nederigheid inhoudt als de persoon die de man dient, is het niet gepast om te gebruiken in verwijzing naar de man van een ander. Het woord danna is niet veel beter. Dit woord is een overblijfsel uit de oudheid, toen het werd gebruikt om te verwijzen naar hooggeplaatste, waardige gasten en klanten. Het werd vooral door geisha gebruikt om mannelijke beschermheren aan te duiden. Deze titel is nog verhevener dan shujin, of meester. Dit woord komt overeen met okusan, dus het is een geschikt woord om naar de echtgenoot van een ander te verwijzen.

Korte samenvatting:
Shujin – Sociaal gezien geschikt om naar je eigen echtgenoot te verwijzen, maar vergeet niet dat het meester betekent, wat prima is als je graag de sub bent en hem de dom laat zijn. Als je je ongemakkelijk voelt bij dit woord, ben je niet de enige. Veel Japanse jongeren hebben soortgelijke gevoelens geuit.
Danna-san/danna-sama – Dit woord is het meest geschikt om te verwijzen naar de echtgenoot van een ander persoon. Bijvoorbeeld: “Uw man is lang niet zo lelijk als uw kinderen.”
otto (nee, niet de buschauffeur uit de Simpsons)- is de beste manier om naar uw eigen man te verwijzen (hoewel het waarschijnlijk de minst gebruikelijke van de drie is).

Hooplijk maakt dit alles de zaken wat soepeler voor u in de Japanse sociale interactie. Zo niet, dan kun je doen wat veel jonge mensen in Japan de laatste tijd doen, en helemaal niet trouwen.