Sztywność poznawcza: The 8-Ball from Hell
Kiedy byłem dzieckiem – eony przed Pokemonami i X-Boxem – moi przyjaciele i ja zabawialibyśmy się Magic 8-Ball. Zadawałeś jej pytanie („Czy zdam jutro egzamin z algebry?” „Czy ktoś mnie lubi?”), potrząsałeś piłką, a potem patrzyłeś w małe okienko na dole, by poznać jej odpowiedź. Czasami była ona definitywna (np, „Znaki wskazują na tak”), ale często niejednoznaczne („Czy na pewno naprawdę chcesz wiedzieć?”).
Despite nadejściem gier elektronicznych, 8-Ball zachował swoją popularność, i zrodził wiele imitacji, w tym astrologii 8-ball, i „Dr. Freud’s Amazing Therapy Ball,” tongue-in-cheek psychoterapii narzędzie, które zawiera odpowiedzi, takie jak „MMM-hmmmm,” „Powiedz mi więcej …,” i „Jak długo czujesz się w ten sposób?”. Dla tych, którzy są uzależnieni od elektroniki, istnieje wersja online, i 8-ball app na telefon, chociaż moim zdaniem, nie są one prawie tak zabawne, jak prawdziwe rzeczy.
Co to wszystko ma wspólnego z autyzmem? Myślę o sztywności poznawczej – jednej z podstawowych cech ASD – jako o „8 kuli z piekła rodem”, z zachowaniami i cechami wykraczającymi daleko poza podstawowe cechy ASD, wpływającymi praktycznie na każdy aspekt życia jednostki. W tym wpisie krótko podsumuję te zachowania i cechy. Rozwinę je w kolejnych postach.
Techniczną definicją sztywności poznawczej jest „trudność w zmianie zestawów myślowych”. Mówiąc prościej, oznacza to przełączanie się z myślenia o rzeczach w jeden sposób na myślenie o nich w inny sposób. (Ludzie, którzy mogą to zrobić z łatwością są określani jako posiadający „elastyczność poznawczą” – przeciwieństwo sztywności poznawczej.)
Powiedzmy, że daję ci stos czerwonych i niebieskich klocków o różnych rozmiarach i proszę cię o posortowanie ich „najpierw według rozmiaru, potem według koloru.” Następnie powtarzam zadanie, z różnymi kolorami lub kształtami. Za każdym razem Twoim zadaniem jest posortowanie według wielkości, a następnie według koloru. Przy okazji, jest to zadanie czasowe i zdobędziesz dodatkowe punkty za szybkość, a na koniec będziesz mógł wymienić swoje punkty na nagrodę. Robisz to zadanie od 10 lub 15 minut i jesteś w tym całkiem dobry; twoje czasy spadają.
Wtedy rzucam ci podkręconą piłkę: Przy następnym zestawie klocków mówię: „Posortuj je najpierw według koloru, a potem według rozmiaru”, czyli odwrotnie niż robiłeś to do tej pory. Taka zmiana wymaga elastyczności poznawczej. Przez pierwsze kilka razy możesz złapać się na tym, że mimowolnie robisz to po staremu, wbrew sobie. I to na prostym zadaniu sortowania bloków! Pomyśl, o ile bardziej potężna poznawcza sztywność staje się dla bardziej złożonych, lub głęboko osadzonych zadań i zachowań.
Sztywność poznawcza jest wszędzie wokół nas. Ile razy słyszałeś, jak doskonale inteligentne osoby sprzeciwiają się czemuś, oferując jako swój jedyny zarzut protest „Nigdy wcześniej nie robiłem tego w ten sposób”? (W ten sposób znany angielski ekonomista John Maynard Keynes słynnie zażartował: „Trudność polega nie na nowych ideach, ale na ucieczce od starych, które w przypadku osób wychowanych tak jak większość z nas, wdzierają się w każdy zakamarek naszego umysłu”). Z drugiej strony, niektórzy ludzie tak bardzo utknęli w jednym sposobie robienia rzeczy, że wiele ich omija – a wszelkie nieoczekiwane zmiany rzucają im kłody pod nogi. Ta cecha nie jest oczywiście unikalna dla ASD. We wcześniejszym wpisie na blogu mówiliśmy o Szerokim Fenotypie Autyzmu – osobach z cechami podobnymi do autystycznych, które nie są związane z samym ASD. Sztywność poznawcza jest jedną z tych cech!
Gdyby to była cała historia, byłoby to proste. Ale to nie jest takie proste. Sztywność Poznawcza nie występuje w odosobnieniu. Raczej Matka Natura „łączy” sztywność poznawczą z zestawem innych cech i zachowań. Znajdź jedną z tych cech lub zachowań, a często znajdziesz resztę z nich czai się – albo w jednostce lub w innych członkach rodziny tej osoby.
W wiodącej figurze, podzieliłem te powiązane cechy i zachowania na „Eksternalizujące” i „Internalizujące”. „Eksternalizujące zachowania” to rzeczy, które są widoczne na zewnątrz; „internalizujące zachowania” to rzeczy, które nosimy wokół wewnątrz. (W tym sensie „Internalizujące zachowania” są raczej stanem umysłu niż zachowaniem. Ale utknęliśmy z tym terminem.)
W górnej rubryce („Zachowania Eksternalizujące”) znajdujemy uporczywie powtarzające się zachowania, trudności z niespełnionymi oczekiwaniami, perfekcjonizm, kompulsje i wytrwałość. W nawiasach wymieniłem Agitację, Agresję i Zachowania Samookaleczające („SIB”). Umieściłem je w nawiasie, ponieważ nie są one bezpośrednimi przejawami Sztywności Poznawczej. Są to raczej konsekwencje, które pojawiają się, gdy osoba ze Sztywnością Poznawczą nie jest w stanie spełnić swoich sztywnych oczekiwań.
W dolnej ramce wymieniłem „Zachowania Internalizujące”, które zwykle towarzyszą sztywności poznawczej. Zauważ, że wymieniłem „Perfekcjonizm” zarówno w górnej, jak i w dolnej ramce. To nie jest błąd. Chodzi raczej o to, by podkreślić, że perfekcjonizm kwalifikuje się jako zachowanie zewnętrzne, kiedy widzimy jego widoczne przejawy (nieustanne mycie rąk u osoby z OCD, na przykład), jak również jako zachowanie wewnętrzne (przemożna potrzeba, by wszystko było „jak należy”). Podobnie, obsesje (powtarzające się, natrętne myśli) są ciche, wewnętrzny partner kompulsji (widoczne na zewnątrz powtarzających się zachowań).
Wreszcie, dochodzimy do wielkich zabójców (dosłownie, jak również metaforycznie): Lęku, Depresji i Suicydalności. Podobnie jak pobudzenie, agresja i SIB, lęk, depresja i samobójstwo nie są bezpośrednimi przejawami Sztywności Poznawczej. Reprezentują raczej powiązane cechy neuropsychologiczne (ze względu na sposób, w jaki mózg jest okablowany) lub późniejsze konsekwencje.
Wszystkie te kwestie omówię szczegółowo w kolejnych postach. Aby dowiedzieć się więcej, sprawdź moją stronę internetową i książkę.