Background: Foliany są witaminami niezbędnymi do rozwoju ośrodkowego układu nerwowego. Niedostateczna aktywność folianów w momencie poczęcia i wczesnej ciąży może skutkować wrodzonymi wadami cewy nerwowej. W życiu dorosłym niedobór folianów jest znany od dziesięcioleci i powoduje charakterystyczną postać niedokrwistości („megaloblastyczną”). Niedawno odkryto, że stopnie niedoboru folianów, nie na tyle poważne, aby wywołać anemię, wiążą się z wysokim poziomem aminokwasu homocysteiny we krwi. Takie stopnie niedoboru folianów mogą wynikać z niewystarczającej ilości folianów w diecie lub z powodu nieefektywnego wchłaniania lub metabolicznego wykorzystania folianów z powodu różnic genetycznych. Konwencjonalne kryteria diagnozowania niedoboru folianów mogą być nieodpowiednie do identyfikacji osób, które mogą odnieść korzyści z suplementacji diety. Wysoki poziom homocysteiny we krwi jest związany z ryzykiem wystąpienia chorób tętnic, demencji i choroby Alzheimera. Istnieje zatem zainteresowanie, czy suplementacja diety kwasem foliowym (sztucznym chemicznym analogiem naturalnie występujących folianów) może poprawić funkcje poznawcze u osób zagrożonych pogorszeniem funkcji poznawczych związanych ze starzeniem się lub demencją, czy to poprzez wpływ na metabolizm homocysteiny, czy też poprzez inne mechanizmy. Istnieje ryzyko, że podawanie kwasu foliowego osobom z niezdiagnozowanym niedoborem witaminy B12 może prowadzić do uszkodzeń neurologicznych. Niedobór witaminy B12 powoduje zarówno anemię identyczną jak w przypadku niedoboru folianów, ale także nieodwracalne uszkodzenie ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego. Kwas foliowy skoryguje niedokrwistość z niedoboru witaminy B12 i w ten sposób opóźni diagnozę, ale nie zapobiegnie progresji do uszkodzenia neurologicznego. Z tego powodu badania nad suplementacją kwasu foliowego mogą obejmować jednoczesne podawanie witaminy B12. Widoczne korzyści z kwasu foliowego podawanego w połączeniu musiałyby być zatem „skorygowane” o jakikolwiek efekt samej witaminy B12. Przygotowywany jest oddzielny przegląd Cochrane dotyczący witaminy B12 i funkcji poznawczych.

Cele: Zbadanie wpływu suplementacji kwasu foliowego, z witaminą B12 lub bez niej, u osób starszych zdrowych i z otępieniem, w zapobieganiu zaburzeniom funkcji poznawczych lub opóźnianiu ich postępu.

Strategia wyszukiwania: Badania zidentyfikowano na podstawie przeszukania Cochrane Dementia and Cognitive Improvement Specialized Register Group w dniu 9 kwietnia 2003 r. z użyciem terminów: kwas foliowy, folian, witamina B9, leukoworyna, metylotetrahydrofolian, witamina B12, kobalamina, cyjanokobalamina, demencja, funkcje poznawcze, zaburzenia poznawcze, choroba Alzheimera, otępienie naczyniowe, otępienie mieszane oraz badania kontrolowane. Przeszukano MEDLINE i EMBASE (obie z wszystkich lat) w poszukiwaniu dodatkowych badań na osobach zdrowych.

Kryteria selekcji: Wszystkie podwójnie ślepe, kontrolowane placebo randomizowane badania, w których suplementy kwasu foliowego z witaminą B12 lub bez niej były porównywane z placebo dla starszych zdrowych osób lub osób z jakimkolwiek typem demencji lub zaburzeniami poznawczymi.

Zbieranie i analiza danych: Recenzenci niezależnie stosowali kryteria selekcji i oceniali jakość badań. Jeden z recenzentów wyodrębnił i przeanalizował dane. Przy porównywaniu interwencji z placebo szacowano średnie ważone różnice oraz standaryzowane średnie różnice lub ilorazy szans.

Główne wyniki: Cztery randomizowane badania kontrolowane spełniły kryteria włączenia do niniejszego przeglądu. Do jednego badania (Bryan 2002) włączono zdrowe kobiety, a do trzech (Fioravanti 1997; Sommer 1998; VITAL 2003) włączono osoby z łagodnymi lub umiarkowanymi zaburzeniami funkcji poznawczych lub demencją z rozpoznanym lub nie rozpoznanym niedoborem folianów. Do badania Fioravanti 1997 włączono osoby z łagodnymi do umiarkowanych zaburzeniami poznawczymi lub demencją, ocenianymi na podstawie wyników w skali Mini-Mental State Examination (MMSE) i Global Deterioration Scale oraz z poziomem folianów w surowicy<3ng/l. W jednym badaniu (VITAL 2003) badano wpływ połączenia witaminy B12 i kwasu foliowego na pacjentów z łagodnymi do umiarkowanych zaburzeniami funkcji poznawczych spowodowanymi chorobą Alzheimera lub otępieniem mieszanym. W analizie uwzględnionych badań nie stwierdzono korzyści ze stosowania kwasu foliowego z witaminą B12 lub bez niej w porównaniu z placebo w odniesieniu do jakichkolwiek miar poznania i nastroju u osób zdrowych lub zaburzonych poznawczo lub z demencją: Efekt kwasu foliowego a zdrowe uczestniczki: nie stwierdzono korzyści z doustnego podawania 750 mcg kwasu foliowego dziennie przez pięć tygodni w porównaniu z placebo w odniesieniu do miar poznania i nastroju u 19 zdrowych kobiet w wieku od 65 do 92 lat. Wpływ kwasu foliowego na osoby z łagodnym lub umiarkowanym pogorszeniem funkcji poznawczych lub demencją: nie stwierdzono istotnych statystycznie wyników na korzyść kwasu foliowego z witaminą B12 lub bez niej w odniesieniu do jakichkolwiek wskaźników funkcji poznawczych. Wyniki w skali Mini-Mental State Examination (MMSE) nie wykazały statystycznie istotnych korzyści ze stosowania kwasu foliowego w dawce 2 mg na dobę plus 1 mg witaminy B12 przez 12 tygodni w porównaniu z placebo (WMD 0,39, 95% CI -0,43 do 1,21, P=0,35). Wyniki poznawcze w Skali Choroby Alzheimera (ADAS-Cog) nie wykazały statystycznie istotnych korzyści ze stosowania kwasu foliowego w dawce 2 mg/dobę plus 1 mg/dobę witaminy B12 przez 12 tygodni w porównaniu z placebo (WMD 0,41, 95% -1,25 do 2,07, P=4,63). Skala Bristol Activities of Daily Living Scale (BADL) nie wykazała korzyści z podawania kwasu foliowego w dawce 2 mg na dobę plus 1 mg witaminy B12 przez 12 tygodni w porównaniu z placebo (WMD -0,57, 95%CI -1,95 do 0,81, P=0,42). Żaden z testów cząstkowych Testu Pamięci Randta (RMT) nie wykazał statystycznie istotnych korzyści z podawania 15 mg kwasu foliowego doustnie dziennie przez 9 tygodni w porównaniu z placebo. W jednym badaniu (Sommer 1998) odnotowano znaczący spadek w porównaniu z placebo w dwóch zadaniach związanych z funkcjami poznawczymi u pacjentów z demencją, którzy otrzymywali wysokie dawki kwasu foliowego (10 mg/dobę) przez nieokreślony czas. Jedno badanie (VITAL 2003) wykazało, że 2 mg kwasu foliowego plus 1 mg witaminy B12 dziennie przez 12 tygodni znacząco obniżyło stężenie homocysteiny w surowicy (P <0,0001).

Wnioski recenzenta: Nie stwierdzono korzystnego wpływu 750 mcg kwasu foliowego dziennie na miary poznania lub nastroju u starszych zdrowych kobiet. U pacjentów z łagodnym lub umiarkowanym pogorszeniem funkcji poznawczych i różnymi postaciami otępienia nie stwierdzono korzyści ze stosowania kwasu foliowego w odniesieniu do wskaźników poznania lub nastroju. Kwas foliowy i witamina B12 były skuteczne w zmniejszaniu stężenia homocysteiny w surowicy. Kwas foliowy był dobrze tolerowany i nie odnotowano żadnych działań niepożądanych. Potrzebne są dalsze badania.