Strona główna ” Kultura: Wprowadzenie ”

O języku fidżyjskim

Gdy najwcześniejsi mieszkańcy Fidżi przybyli 3500 lat temu, przywieźli ze sobą język ojczyzny, z której wypłynęli – wyspy Vanuatu, lub być może Wysp Salomona (ale na pewno nie Afryki!)

Język ten zmienił się i rozpadł na wiele różnych 'communalects’, których jest teraz ponad 300. Dzieje się tak dlatego, że język dzieli się naturalnie wraz z rozprzestrzenianiem się ludzi, i być może był tam jakiś dodatkowy wkład od nowszych imigrantów z innych wysp leżących na zachód.

Fidżyjskie 'communalects’ należą do ogromnej rodziny języków austronezyjskich, co oznacza, że są spokrewnione z tysiącami innych języków rozciągających się na całym świecie od Malgaszy na zachodzie do Rapanui (Wyspa Wielkanocna) na wschodzie, od Aotearoa (Nowa Zelandia) na południu do Hawai’i i Tajwanu na północy. Do rodziny tej należą tak ważne języki narodowe jak Tagalog (Filipiny) i Malaj. Po zasiedleniu Fidżi, przepływ ludności postępował dalej na północ i wschód. Języki Polinezji (takie jak Māori, tahitański, tongański, samoański i hawajski), język malutkiej wyspy Rotuma na północ od Fidżi, i oczywiście ich użytkownicy, wszystkie pochodzą z Fidżi ponad 3000 lat temu.

Wcześni misjonarze bardzo doceniali znaczenie używania lokalnego języka w swojej pracy i już w 1840 roku opracowali doskonały system ortograficzny dla języka fidżyjskiego, jak również opublikowali wiele książek w różnych „communalects”. Kiedy pojawiła się potrzeba stworzenia standardowego języka, wybrali oni język Bau, maleńkiej wyspy u południowo-wschodnich wybrzeży Viti Levu, która była, i w pewnym sensie nadal jest, siedzibą głównej władzy w fidżyjskiej polityce. Obecnie mówiony fidżyjski w miastach i fidżyjski używany w książkach i gazetach są znane jako „Bauan”, chociaż żaden z nich nie jest całkiem taki sam jak język wyspy Bau.

Podczas gdy wiele z jego krewnych na Pacyfiku, takich jak hawajski i Māori, walczy o przetrwanie, fidżyjski nigdy nie był w poważnym niebezpieczeństwie wyginięcia, mimo że przez długi czas był ignorowany w szkołach. Zdecydowana większość Fidżyjczyków zawsze używała go jako języka codziennego, a większość Hindusów przynajmniej trochę go rozumie. W społecznościach wiejskich, takich jak Levuka, Taveuni i Savusavu, wszyscy Indianie mówią płynnie po fidżyjsku. Ogólnie jednak, angielski jest lingua franca na Fidżi.

Od czasu uzyskania niepodległości w 1970 roku, język fidżyjski jest coraz częściej używany w radiu, książkach i gazetach oraz w szkołach. Aby zapewnić, że przyszły rozwój języka będzie miał solidne podstawy, rząd powołał departament do badań nad językiem fidżyjskim. Pierwszym ważnym zadaniem departamentu jest skompilowanie słownika fidżyjskiego dla Fidżyjczyków, ze wszystkimi definicjami i innymi informacjami w języku fidżyjskim, który po ukończeniu będzie jednym z pierwszych w swoim rodzaju na Pacyfiku.

Mówienie po fidżyjsku

Pisownia fidżyjska będzie niespodzianką dla odwiedzających, ponieważ używa niektórych znanych liter w nieznany sposób. Po przybyciu na Fidżi, szybko zorientujesz się, że „Nadi” wymawia się jako „Nandi” (rymujące się z „non-dee”). Jak wyjaśnia lingwista Albert Schutz w swoim bardzo dobrym elementarzu Say It In Fijian, przyczyna powstania tego systemu alfabetycznego nie była „spowodowana ani przewrotnością pierwszych lingwistów, ani przypadkiem”. Zamiast tego, David Cargill, misjonarz, który opracował alfabet specjalnie dla fidżyjskich studentów uczących się czytać, stwierdził, że uważają go oni za prosty i satysfakcjonujący.

Wynikiem pracy Cargilla jest system pisowni, który jest oszczędny i, co ważniejsze, regularny. Ta druga cecha jest

niezwykle istotna dla uczącego się języka fidżyjskiego, ponieważ oznacza ona, że istnieje duża szansa, że uczeń będzie wymawiał słowa poprawnie, kiedy je czyta. Porównaj ten system z

językiem angielskim, który jest pełen wyjątków.

Fidżyjska Gramatyka Referencyjna miała swoje początki na konferencji na Uniwersytecie Południowego Pacyfiku w Suva w 1971 roku. Sponsorowanie przez aktora filmowego i telewizyjnego Raymonda Burra rozpoczęło się od tego spotkania i trwało przez okres szkolenia dwóch Fidżyjczyków na Uniwersytecie Hawai’i w Mānoa i przez kilka pierwszych lat rzeczywistej pracy w Fijian Dictionary Project w Suva.

Na tej konferencji, głównie fidżyjska większość głosowała za jednojęzycznym słownikiem – to znaczy, fidżyjskie słowa zdefiniowane w języku fidżyjskim bez angielskiego mostu do zrozumienia. Zostałem również wybrany na dyrektora, którą to funkcję pełniłem do końca tamtej dekady, kiedy to zasugerowałem, że Tevita R. Nawadra, redaktor, powinien przejąć tę funkcję. Następnym dyrektorem został jeden z pracowników, Paul Geraghty, który szkolił się w lingwistyce w Cambridge i na Hawajach, i posiadał znajomość języka fidżyjskiego, jak również szeroką wiedzę o wielu innych językach/dialektach tego obszaru.

Oprócz pomocy w organizacji gramatycznej słownika, chciałem napisać nową gramatykę, która byłaby zgodna z niektórymi cechami słownika. Głównym powodem było to, że żadna z trzech głównych dwudziestowiecznych prac – z 1941, 1956 i 1962 roku – nie była odpowiednia jako gramatyka referencyjna. Biuro projektu było idealnym miejscem do studiowania gramatyki fidżyjskiej: pracowało tam czterech rodzimych użytkowników języka, a także Geraghty, który oprócz wykształcenia lingwistycznego miał coraz większą wiedzę na temat języków lokalnych. Wśród wielu korzyści płynących z pracy w tym miejscu była łatwość prowadzenia rozmów z personelem lub przeprowadzania nieformalnych testów na znajomość języka. Na przykład w jednym z nich zadano pytanie: „Ile osób jest faktycznie uwzględnionych, gdy mówcy używają zaimków próbnych (3)?” (Aby znaleźć odpowiedź, użyj indeksu w Fijian Reference Grammar!)

Inną zaletą był rosnący korpus kartotek pokazujących słownictwo i użycie. Poza przepisywaniem danych mówionych, personel przeczesywał materiały drukowane – szczególnie dwie gazety w języku fidżyjskim, które nadal były wydawane. Oczywiście słownik z 1941 roku (pośpiesznie zaktualizowane wydanie dzieła Hazlewooda z 1850 roku) nie zawierał żadnych zapożyczonych słów. Znalezione uzupełnienia były niezbędne, nie tylko dla słownika, który odzwierciedlałby aktualne użycie, ale także dla obszernego studium, które przeprowadziłem (1978) na temat zmian zachodzących w adaptacji angielskiego słowa, aby pasowało do fidżyjskich wzorców.

Rezultatem tej współpracy z mojej strony był The Fijian Language, opublikowany w 1985 roku – około 700 stron wielkości listu, wydrukowanych przy użyciu czcionki dot-matrix, co było wówczas najnowocześniejszym rozwiązaniem. Po tym, jak praca ta wyszła z druku, poprawiłem ją, pracując teraz z zaawansowanymi technikami komputerowymi i drukarskimi. CreateSpace firmy Amazon był nośnikiem produktu końcowego w formie druku na żądanie. Aby książka mogła być utrzymana w rozsądnych rozmiarach (500 stron 8 x 10), usunąłem z wydania z 1985 roku rozdziały historyczne i dodatek (adnotowaną reprodukcję dwudziestu przed-misyjnych list słów), które – z pewnymi zmianami i uzupełnieniami – ukażą się jako Discovering Fijian: Early Impressions from Explorers, Traders, and Missionaries. (Sześć rozdziałów tej pracy jest zamieszczonych na tej stronie internetowej).

• Kontakt
• Eksploratorzy, handlarze i pierwsi filolodzy
• Kontekst historyczny
• Interpretatorzy
• Nazwy miejsc i nazwy osobowe
• Mówienie w Fijian
• The Making of an Alphabet
• Użyteczne słowa i zwroty

About the Author

Albert J. Schütz, Emeritus Professor of Linguistics, University of Hawai’i at Mānoa, jest zaangażowany w badania nad językiem fidżyjskim od 1960 roku. Jego pierwsze badania terenowe, dla potrzeb geografii dialektów, obejmowały zebranie i analizę danych z 105 wiosek. W 1971 roku został mianowany dyrektorem projektu jednojęzycznego słownika w Suvie, którą to funkcję pełnił do 1979 roku. Z pomocą i radą pracowników słownika kontynuował pracę nad gramatyką języka fidżyjskiego, poprzednika niniejszej pracy. Dr Schütz opublikował 40 książek, monografii, artykułów i recenzji poświęconych językowi fidżyjskiemu, jego historii, fonologii, gramatyce i dialektom. Opracował materiały do warsztatów oraz, wraz z Rusiate T. Komaitai, materiały językowe dla Korpusu Pokoju. Ostatnio kończy pracę nad książką Hawaiian: Past, Present, and Future i produkuje e-book dla odwiedzających Fidżi, ze słowami i zwrotami czytanymi przez native speakera.

.