Wat is er zo kleverig aan wolken? Wolken worden als metafoor gebruikt omdat ze letterlijk van gedaante kunnen verwisselen. Daardoor kunnen ze staan voor veel verschillende culturele stijlfiguren. Wil je iets om het enige te vertegenwoordigen wat je anders perfecte situatie ontsiert? Dat kan. Wil je het nostalgische gevoel oproepen van kinderspelletjes? Dat kan. Misschien wil je een tekening maken van de hemel? Dan heb je geluk. Wolken als metaforen doorspoelen onze taal: elke wolk heeft een zilveren randje, ik ben op wolk negen, zijn hoofd is in de wolken, er zijn donkere wolken aan de horizon. Wolken zijn de metafoor van de luie man, een oplossing met één beeld voor al uw metafoorbehoeften.

Omwille van deze flexibiliteit komen ze vaak voor in onze boeken en muziek. Het vroegste voorbeeld is wellicht te vinden in het toneelstuk De Wolken van Aristophanes, waarin de wolken het koor en de stem van de toneelschrijver zijn, maar ook symbool staan voor de trendy filosofische onzin die Aristophanes op de korrel nam. In een 14e-eeuwse mystieke tekst, The Cloud of Unknowing, wordt God omgeven door een duisternis, of een “wolk van onwetendheid” die alleen toegankelijk is door gevoel en liefde, niet door kennis. In 1802 beriep William Wordsworth zich op een eenzame wolk om zijn eenzaamheid te verbeelden. Hij schreef: “Ik dwaalde eenzaam als een wolk/Die hoog over valleien en heuvels drijft/Wanneer ik plotseling een menigte zag,/Een menigte gouden narcissen;/Bij het meer, onder de bomen,/Dwarrelend en dansend in de bries.” Filosofische onzin, de onkenbaarheid van God, eenzaamheid – is er iets dat een pakje vochtige druppels niet kan weergeven?

Nou, ik ben een Joni Mitchell fan, maar haar gebruik van de wolkenmetafoor voert het wolkengedoe te ver, tot sappigheid en verder. In haar lied “Both Sides Now,” uit 1969, zingt ze:

Bows and flows of angel hair
And ice cream castles in the air
And feather canyons everywhere
I’ve looked at clouds that way.

Maar nu houden ze alleen de zon tegen
Ze regenen en sneeuwen op iedereen
Zoveel dingen die ik had willen doen
Maar de wolken stonden me in de weg.

Het is duidelijk waar dit heen gaat: wolken als metafoor voor een liefde die koud is geworden. Maar als je de zoetsappige kwaliteit van Mitchells teksten over het hoofd ziet, kun je in haar wolkenmetafoor de reden zien waarom wolkenmetaforen overal voorkomen: omdat wolken veranderen. In tegenstelling tot andere hemelse metaforen – de zon, de maan, de sterren – hebben wolken verschillende kwaliteiten, afhankelijk van de dag, en door hun verschillende verschijningsvormen zijn ze bruikbare metaforen voor een hele reeks kwaliteiten. Bovendien kan een verschuiving in de bewolking — van een blauw gevlekte hemel naar een bewolkte middag — de hele stemming van een dag veranderen. Omdat we bepaalde weerpatronen associëren met bepaalde stemmingen, kunnen wolken in het schrijven worden gebruikt om een voorspelbare en sterke emotionele respons op te roepen. Ze zijn de goudmijn van een schrijver: een metafoor die flexibel is en toch krachtig.

Een van mijn favoriete auteurs, David Mitchell (geen relatie tot Joni Mitchell, voor zover ik weet), heeft de wolkenmetafoor ontgonnen om de reis van een ziel weer te geven, reizend door de eeuwen heen en nieuwe vormen aannemend. In zijn roman Cloud Atlas uit 2004 zegt Mitchells personage in de verre post-apocalyptische toekomst: “Zielen doorkruisen tijdperken zoals wolken lucht doorkruisen, en hoewel de vorm, kleur of grootte van een wolk niet hetzelfde blijft, is het nog steeds een wolk en een ziel is dat ook. Wie kan zeggen waar de wolk vandaan waait of wie de ziel morgen zal zijn?” Wolken kunnen staan voor verschillende incarnaties van een ziel, en ze kunnen staan voor de kwaliteit van verandering zelf.

Welke vorm wolken ook aannemen, letterlijk of metaforisch, we kunnen er betekenis in vinden en er betekenis op projecteren. Op dit niveau zijn ze een perfecter beeld voor gegevensopslag op afstand dan iemand had kunnen voorzien. Net als de miljarden bits aan informatie die we opslaan, kunnen wolken elke betekenis krijgen die we eraan geven, elke betekenis die we erin zien.

Afbeelding: theaucitron/Flickr.