In de loop der jaren heb ik een aantal patiënten behandeld met gewelddadige en gevaarlijke parasomnias. In al deze gevallen staat er veel op het spel. Niet alleen is de slaap en de gezondheid van mijn patiënt in gevaar, maar ook hun veiligheid – en die van andere mensen, vooral die in hun naaste omgeving – is in groot gevaar.

Slaapforensisch onderzoek is een tak van de slaapgeneeskunde die gewelddadig, vreemd en irrationeel gedrag in verband met de slaap onderzoekt en probeert te begrijpen. Deze onderzoeken zijn nodig wanneer slaapproblemen in verband kunnen worden gebracht met misdaden. Maar slaapforensisch onderzoek helpt ons ook om het fenomeen van slaapgeweld beter te begrijpen, zelfs wanneer het gedrag niet crimineel is.

Ik denk dat het belangrijk is om te begrijpen dat slaapgeweld bestaat en hoe het kan voorkomen. Incidenten van slaapgeweld komen vaker voor dan veel mensen beseffen. Geweld tijdens de slaap komt niet vaak voor, maar het is ook niet extreem zeldzaam. Schattingen geven aan dat ongeveer 1,7 tot 2 procent van de bevolking te maken krijgt met een vorm van slaapgerelateerd gewelddadig gedrag.

Wat veroorzaakt slaapgeweld?

Verschillende factoren in iemands leven kunnen hun risico op slaapgerelateerd geweld verhogen. Deze omvatten:

• Historie van parasomnia (slaapwandelen, slaap praten, etc.)
• Stress en psychische aandoeningen
• Alcohol- en drugsgebruik (vooral binnen een paar uur voor het slapengaan)
• Medicijninteracties
• Gebrek aan slaap
• Lichamelijke en geestelijke gezondheidsproblemen, waaronder epilepsie, een neurodegeneratieve ziekte, zoals Parkinson en sommige vormen van dementie, en dissociatieve stoornissen, zoals PTSS

Vaak is het een cluster van deze risicofactoren samen dat de voorwaarden schept voor slaapgeweld in het leven van een persoon.

De slapende geest is een actieve geest.

Het is gemakkelijk om slaap te zien als een tijd waarin de “uit” schakelaar in de hersenen is omgedraaid. Zonder wakker bewustzijn en geheugen, kunnen de uren die je slaapt als verloren tijd lijken. Maar in werkelijkheid zijn de hersenen en het lichaam in elke fase van de slaap actief: cellen en weefsels groeien en herstellen, het immuunsysteem en de stofwisseling worden opnieuw opgestart, orgaanfuncties worden hersteld en geheugen, emoties en recente leerprocessen worden verwerkt.

Slaap is niet een leegte van bewustzijn. Integendeel, het gaat om een andere vorm van bewustzijn – of zijn – met andere hersenactiviteit (ik heb het hier over dromen). De belangrijkste staten van slaapbewustzijn zijn REM-slaap en niet-REM, of NREM, slaap. Beide hebben patronen van hersenactiviteit die verschillend zijn van elkaar en van het waakbewustzijn. (Dit is hoe we slaapstadia classificeren, gebaseerd op de verschillende hersengolven.)

• Waarom is slaap belangrijk?
• Vind een slaaptherapeut bij mij in de buurt

Vele parasomnieën, waaronder die waardoor een slaper risico loopt op slaapgerelateerd geweld, treden op wanneer een persoon zich beweegt tussen NREM, REM en waakzaamheid.

Patiënten en families die te maken hebben met gewelddadig en verstorend slaapgedrag vragen me: Hoe is het mogelijk dat een slaper zich zo intens gedraagt terwijl hij nog slaapt? Inzicht in slaap als een actieve staat van zijn, in plaats van een pauzeknop, is een belangrijke stap in het begrijpen hoe deze gedragingen kunnen ontstaan.

Hoe slaap werkt in de hersenen

De volgende stap is om te begrijpen wat wetenschappers steeds meer zelf erkennen: Slaap is een lokale, in plaats van een globale, toestand in de hersenen. Wat bedoel ik daarmee? Geen enkele toestand – REM, NREM, of waken – neemt de hersenen exclusief over. Het is mogelijk dat deze verschillende toestanden elkaar overlappen en gelijktijdig optreden. Vooral tijdens overgangen tussen de verschillende toestanden kunnen kenmerken van zowel slapen als waken in de hersenen aanwezig zijn. Ik denk aan de hersenen, als het gaat om slaap, als een hybride auto: Soms rijdt hij op gas, en soms op elektriciteit.

Hier is een voorbeeld van wat ik bedoel, aan de hand van een parasomnie die bekend staat als slaapverlamming. Als je slaapverlamming ervaart, ontwaak je uit je slaap en kun je niet bewegen of spreken. Het is een beangstigende en desoriënterende episode die een paar seconden kan duren, en zelfs tot een paar minuten. In een staat van slaapverlamming bent u eigenlijk in een combinatie van waakbewustzijn en REM-slaap. REM omvat een tijdelijke verlamming van de belangrijkste spiergroepen, bekend als REM-atonie, die wordt verondersteld om u onbeweeglijk te houden tijdens een actieve dromende fase. Mensen die slaapverlamming ervaren worden wakker met aspecten van de REM-slaap nog steeds actief in de hersenen.

Wanneer verschillende kenmerken van verschillende bewustzijnstoestanden tegelijkertijd in de hersenen optreden, creëert dit het terrein voor ongewoon, vreemd, storend en zelfs gewelddadig gedrag om op te treden.

Oorzaken van slaapgeweld

Laten we eens nader kijken naar enkele van de aandoeningen die in verband worden gebracht met slaapgeweld.

Slaapwandelen en andere opwindingsstoornissen. Enkele van de meest bekende gevallen van slaapgerelateerd crimineel geweld hebben betrekking op de zogenaamde “slaapwandelen verdediging.”

Slaapwandelen wordt beschouwd als een NREM parasomnia, wat betekent dat het typisch optreedt tijdens de diepere stadia van NREM slaap. Er is een breed scala van gedragingen die kunnen plaatsvinden in een slaapwandelen episode, variërend van dwalen rond de slaapkamer tot het voeren van gesprekken, autorijden, en het uitvoeren van andere complexe taken-alles terwijl nog steeds in een staat van slaap.

Meer dan 3 procent van de volwassen bevolking kan slaapwandelen ervaren-en slaapwandelen lijkt steeds vaker voor te komen, volgens wetenschappers. Er is een sterke genetische component aan slaapwandelen – het heeft de neiging om in families voor te komen. Als je als kind slaapwandelde, kun je dat ook als volwassene zijn, mits de juiste omstandigheden aanwezig zijn.

Stress is een factor die slaapwandelgedrag kan uitlokken en escaleren. Zo ook, kan slaaptekort. In een aantal high-profile strafzaken, hebben slaap deskundigen stress en gebrek aan slaap aangehaald als bijdragende factoren aan gewelddadig gedrag tijdens het slaapwandelen. Dat was waar in de zaak Kenneth Parks, een van de meest gepubliceerde gevallen van slaapgeweld in de afgelopen tijd. Stress en slaaptekort speelden ook een rol in de zaak van Joseph Mitchell, die in 2015 werd vrijgesproken van moord en poging tot moord. De verdediging zei dat Mitchell aan het slaapwandelen was tijdens een aanval waarbij hij zijn 4-jarige zoontje verstikte en twee andere kinderen aanviel. Mitchell heeft ook onder acute stress gestaan en had voorafgaand aan de aanval te kampen gehad met een aanzienlijk slaaptekort.

Slaapwandelen is een vorm van parasomnie die bekend staat als een opwindingsstoornis. Opwekkingsstoornissen ontstaan meestal in de niet-REM (NREM) slaap. Ze presenteren zich ook vaak voor het eerst tijdens de kindertijd en zullen vaak afnemen of verdwijnen met de leeftijd. Opwekkingsstoornissen hebben meestal enkele gemeenschappelijke kenmerken, waaronder:

• Een gebrek aan geheugen
• Slowed, slurred, of vreemde spraak
• Mechanische antwoorden op vragen
• Een verschijning van verwarring, of gewoon wegstaren

Naast slaapwandelen, omvatten andere slaap-gerelateerde opwekkingsstoornissen die verband houden met geweld:

Confusional arousals. Deze vorm van parasomnie wordt soms aangeduid als “slaapdronkenheid”. Tijdens een verwarrende opwinding wordt de slaper “wakker” in een gedesoriënteerde toestand, en kan vreemd gedrag vertonen waar hij zich later niets meer van herinnert. In 1960 werd de Amerikaanse legersergeant Willis Boshears in Engeland vrijgesproken van de moord op een jonge vrouw, Jean Constable, nadat hij had beweerd dat hij tijdens de aanval in een staat van slaapverwarring verkeerde.

Slaapangst. In een van de gevallen die ik eerder heb besproken, vermoordde Brian Thomas zijn vrouw terwijl hij zich gedroeg als reactie op wat een slaapangst leek te zijn. Slaapangst is een intense angst waarbij de slaper vaak schreeuwt en soms fysiek uitvalt. In het geval van Thomas zei hij dat hij dacht dat hij een indringer aanviel tijdens wat in werkelijkheid de aanval op zijn vrouw was. Slaapangst kan de slaper en anderen in gevaar brengen voor ongelukken, verwondingen en mishandeling.

In sommige gevallen kunnen fatale reacties op slaapangst of andere opwindingsstoornisparasomnieën soms voor zelfmoord worden aangezien. De dood van kunstenaar en ontwerper Tobias Wong is genoemd als een mogelijke “pseudo-zelfmoord.” Wong, die in 2010 overleed, had een lange geschiedenis van slaapwandelen en slaapangsten. Zijn familie en vrienden geloven dat hij zichzelf ophing terwijl hij in een slaaptoestand was, zich niet bewust van wat hij aan het doen was.

Sexomnia. Bij deze NREM parasomnie vertoont een persoon seksueel gedrag terwijl hij slaapt. Net als bij andere opwindingsstoornissen, heeft de persoon vaak weinig tot geen herinnering aan zijn daden. Sexomnia kan leiden tot gevallen van aanranding, verkrachting en andere seks-gerelateerde misdrijven.

Net als slaapwandelen kunnen andere opwindingsstoornissen worden uitgelokt of verergerd door bijkomende factoren, waaronder:

• Drugs- en alcoholgebruik
• Medicatie, inclusief slaapmedicatie
• Slaapgebrek
• Stress en emotionele ontreddering

REM-slaapgedragsstoornis (RBD). Deze zeer storende, potentieel gevaarlijke parasomnie treedt op tijdens de REM-slaap, in plaats van tijdens de NREM-slaap. In de normale REM-slaap raakt het lichaam grotendeels onbeweeglijk – dat is de tijdelijke verlamming die bekend staat als REM-atonie. REM is een toestand van actief en levendig dromen, en deze tijdelijke verlamming beschermt de slaper tegen handelen in reactie op dromen.

Bij mensen met RBD is er geen REM-atonie, geen verlamming om je ervan te weerhouden je lichamelijk te gedragen terwijl je droomt. Slapers met RBD reageren vaak gewelddadig, schreeuwen, woelen, springen rond, schoppen en slaan in reactie op verontrustende dromen. Letsel is een maar al te vaak voorkomend gevolg van RBD. Uit onderzoek blijkt dat bijna een derde van de mensen met een REM-slaapgedragsstoornis zichzelf heeft verwond – en 64 procent heeft zijn of haar slapende partner verwond – tijdens een episode.

Deze slaapstoornis is gekoppeld aan:

• Neurodegeneratieve ziekten, waaronder de ziekte van Parkinson (RBD komt soms voor als een voorloper van de ziekte van Parkinson, maar niet iedereen met RBD zal een neurologische ziekte ontwikkelen)
• Alcohol-, drugs- en medicijnontwenning, waaronder ontwenning van kalmerende-hypnotica en antidepressiva

In ongeveer de helft van de gevallen van RBD, is de onderliggende oorzaak niet bekend.

Slaaptekort. De risico’s die kunnen ontstaan door slaaptekort mogen niet over het hoofd worden gezien. Slaaptekort verstoort het reactievermogen, vermindert de concentratie en het beoordelingsvermogen. Onvoldoende slaap maakt ons emotioneel reactiever en meer geneigd tot risicovol gedrag. De gevaren van slaaptekort zijn wijdverspreid en kunnen leiden tot gedrag dat zowel gevaarlijk als crimineel van aard is:

Ongelukken thuis en op het werk zijn aanzienlijk waarschijnlijker. Volgens onderzoek houdt ten minste 13 procent van de arbeidsongevallen verband met slaapproblemen. En slaperige werknemers hebben 70 procent meer kans op een ongeluk op het werk dan niet-slaperige werknemers.

Slaap en vermoeidheid zijn veel voorkomende oorzaken van auto-ongelukken. Slaperig rijden is net zo gevaarlijk als rijden onder invloed voor uw veiligheid en die van anderen. Minstens 100.000 auto-ongelukken zijn te wijten aan slaap en vermoeidheid, volgens de National Transportation Safety Board. En dat is een voorzichtige schatting, gebaseerd op ongevallen gemeld aan de politie.

Slaaptekort is een gevaar voor de openbare veiligheid. Weinig slaap, openbaar vervoer en openbare veiligheid werknemers – van treinbestuurders tot piloten van luchtvaartmaatschappijen, rechtshandhavingspersoneel tot werknemers in de gezondheidszorg – lopen een verhoogd risico op fouten en ongevallen die zichzelf en het publiek in gevaar brengen. Slaaptekort is ook een factor geweest bij grootschalige milieurampen, zoals Three-Mile Island, Tsjernobyl en de olieramp met de Exxon Valdez.

Slaap forensisch onderzoek verkent gebieden van slaapverschijnselen die nog te weinig worden begrepen. Dat werk kan ons rechtssysteem helpen om slaapgerelateerd geweld beter aan te pakken en ons allemaal veiliger te maken door ons vermogen tot gevaarlijk gedrag, zelfs tijdens de slaap, beter te begrijpen. Ik wil dat slaap een vredige ervaring is voor u en voor al mijn patiënten. Maar zoals met zoveel over slaap, is het niet zo eenvoudig.