• Haaien
• River
• White
• Grey Nurse
• Sawfish
• Whale
• Hammerhead

Wetgevende bescherming

Environment Protection and Biodiversity Conservation Act 1999

De walvishaai is krachtens de Environment Protection and Biodiversity Conservation Act 1999 (EPBC Act) opgenomen in de lijst van kwetsbare en migrerende soorten.
EPBC Act Status en documenten – Rhincodon typus – Walvishaai

In 2005 is een herstelplan voor de walvishaai gepubliceerd. Dit herstelplan is nog steeds van kracht.

Australian Government Action

Domestic

Er is een aantal op herstel gerichte projecten voor de walvishaai gefinancierd – Whale shark reports.

History

De walvishaai (Rhincodon typus) is een relatief recente toevoeging aan het menselijk archief van de oceaan en zijn bewoners. De voorouders van deze haai gaan echter terug tot het Jura en het Krijt 245-65 miljoen jaar geleden, toen de huidige haaiengroepen begonnen te verschijnen.

Pas in 1828 werd het eerste aan de wetenschap bekende exemplaar van de walvishaai ontdekt voor de Zuidafrikaanse kust. Dr. Andrew Smith beschreef deze soort later dat jaar formeel als de grootste levende haai in de oceaan.

Deze soort is zeldzaam. Vóór het midden van de jaren tachtig waren er wereldwijd minder dan 350 bevestigde meldingen van walvishaaien. Sindsdien zijn er in Australië steeds meer waarnemingen gedaan. Hun jaarlijkse verschijning in het Ningaloo Marine Park aan de West-Australische noordwestkust vormt een lucratieve bron van ecotoerisme.

Biologie en ecologie

Deze soort is nauw verwant aan de bodembewonende haaien (Orectolobiformes), waartoe ook de wobbegong behoort. Op de huid van elke haai is een patroon van lijnen en vlekken te zien, waardoor ze in hun omgeving kunnen “opgaan”. Deze “camouflage” maakt de haaien minder opvallend in hun oceaanomgeving. Het unieke patroon lijkt niet in de loop van de tijd te veranderen en kan worden gebruikt om individuele haaien te identificeren.

Een van de slechts drie filtervoedende haaien (de andere twee zijn de reuzenhaai en de megamouth haai), voedt de walvishaai zich met minuscule organismen zoals krill, krablarven, kwallen enz. Hoewel hij ongeveer 3000 kleine tanden heeft (elk minder dan 6 millimeter lang), worden deze tanden niet gebruikt bij het eten. In plaats daarvan kan de walvishaai prooidieren van minder dan 1 millimeter door de fijne mazen van de kieuwen zeven. Ze kunnen hun bek tot een grote breedte (meer dan 1 meter) openen om het voeden te optimaliseren.

Walvishaaien kunnen zich ook voeden via “zuigkracht” terwijl ze verticaal in het water staan. Informatie over het voedingsgedrag kan, in combinatie met waarnemingsgegevens, onderzoekers helpen te begrijpen hoe het uiterlijk van haaien samenhangt met natuurlijke gebeurtenissen in het mariene milieu.

Voeding

Walvishaaien hebben een interne bevruchting en brengen levende jongen voort. Mannetjes zijn te onderscheiden aan de aanwezigheid van twee klemmetjes bij de buikvin. Deze organen ontbreken bij de vrouwtjes.

Sinds 1995 is in het Ningaloo Marine Park een langetermijnstudie uitgevoerd door Brad Norman. Daaruit is gebleken dat mannelijke walvishaaien gewoonlijk niet volwassen worden voordat zij een lengte van ongeveer 8-9 meter hebben bereikt. De geslachtsrijpheid van vrouwelijke walvishaaien kan echter niet worden vastgesteld door soortgelijke uitwendige observatie.

Het is momenteel niet bekend waar walvishaaien zich voortplanten. Slechts één zwangere walvishaai is ooit waargenomen. Op geen enkele plaats in hun verspreidingsgebied zijn ooit jonge walvishaaien waargenomen.

Distributie

Walvishaaien komen voor in tropische en warme gematigde zeeën, meestal tussen 30° noorderbreedte en 35° zuiderbreedte.

Ze komen voor in zowel diepe als ondiepe kustwateren en in de lagunes van koraalatollen en -riffen.

Australië is een van de meest betrouwbare locaties om walvishaaien aan te treffen. Regelmatig zijn ook waarnemingen geregistreerd in vele andere regio’s, waaronder India, de Malediven, Zuid-Afrika, Belize, Mexico, de Galapagos Eilanden, Zuidoost-Azië en Indonesië.

Deze soort is wijd verspreid in de Australische wateren. Hoewel ze het meest voorkomen in Ningaloo Marine Park (en in mindere mate op Christmas Island en in de Koraalzee), zijn waarnemingen bevestigd verder naar het zuiden dan Kalbarri (aan de middenwestkust van West-Australië) en Eden (aan de zuidkust van New South Wales). Walvishaaien zijn ook waargenomen in de wateren van het Gemenebest tussen Australië en Indonesië.

De temperatuur van het zeewater aan het oppervlak van deze soort zou tussen 21 en 25°C moeten liggen. Waarnemingen in Ningaloo Marine Park komen echter het meest voor bij watertemperaturen rond 27°C.

De haaien verschijnen (regelmatig) op locaties waarvan bekend is dat er seizoensgebonden voedsel-‘pulsen’ voorkomen. De voorspelbare jaarlijkse walvishaaien-aggregatie in het Ningaloo Marine Park hangt nauw samen met een toename van de productiviteit van de regio. Dit wordt geassocieerd met een massaal koraalbroed dat elk jaar rond maart/april plaatsvindt.

Habitat

Walvishaaien zijn vissen, en krijgen dus zuurstof via hun kieuwen. Zij hebben geen fysiologische behoefte om aan de oppervlakte te zwemmen – in tegenstelling tot luchtademende walvissen en dolfijnen. Hoewel walvishaaien meestal aan de oppervlakte zwemmen tijdens “seizoensgebonden” aggregaties, blijkt uit trackingstudies in het Ningaloo Marine Park en op andere internationale locaties dat walvishaaien tot op grote diepte kunnen duiken (~700 meter). Hoewel walvishaaien vaak samen met talrijke andere vissen worden waargenomen – die enige bescherming tegen de grotere walvishaai genieten – reageren zij steevast wanneer zij aan fysiek contact worden blootgesteld. Het is belangrijk voor boten en zwemmers om op geen enkele manier het pad van de haaien te belemmeren.

Radio-tracking studies in Ningaloo Marine Park geven aan dat individuele walvishaaien dicht bij Ningaloo Reef kunnen blijven gedurende dag/nacht periodes. Bovendien kon met behulp van de foto-identificatiebibliotheek voor walvishaaien worden aangetoond dat één geïdentificeerde haai op 14 afzonderlijke dagen in een periode van 28 dagen opnieuw in het Ningaloo Marine Park is waargenomen – binnen een zeer beperkt gebied. Sommige haaien blijken een zekere mate van ‘site-attachment’ te vertonen wanneer ze terugkeren naar de Australische noordwestkust.

Migratie

Walvishaaien worden beschouwd als sterk migrerend – hoewel deze ‘migratiepatronen’ slecht worden begrepen. Eerder onderzoek in Ningaloo Marine Park suggereert dat de haaien een noordelijke trek ondernemen wanneer ze het gebied verlaten. Hun seizoensgebonden aanwezigheid op Christmas Island en waarnemingen bij Ashmore Reef ondersteunen deze theorie. Helaas lopen de haaien bij het verlaten van de Australische wateren het risico van “niet-duurzame jachtdruk”.

Satellietwaarnemingen van walvishaaien in Amerikaanse wateren en ook in de Zuid-Chinese Zee tonen aan dat walvishaaien grote afstanden kunnen afleggen (1000’en kilometers). Deze migraties kunnen jaren in beslag nemen. Een veel beter inzicht in de bewegingen van walvishaaien zal mogelijk worden door de voortzetting van het onderzoek naar het merken en volgen van walvishaaien over de hele wereld. Tot dusver zijn de kortetermijnbewegingen en het gedrag van walvishaaien in het Ningaloo Marine Park met succes onderzocht met behulp van akoestische tracking.

Het zal interessant zijn te bepalen welke habitat de voorkeur geniet van walvishaaien die de Australische kustlijn bezoeken. Verdere informatie over de ecologie en oceanografie van plaatsen waar haaien vaak worden waargenomen, zal een beter inzicht verschaffen in de redenen voor de verplaatsingen van walvishaaien. Bovendien zal satelliettechnologie onderzoekers in staat stellen de bewegingen van gemerkte haaien in kaart te brengen en onze kennis van deze soort te vergroten.

Natuurlijke gebeurtenissen (b.v. weerpatronen) en de bijzondere fysische geografie van een gebied kunnen de productiviteit beïnvloeden. Warme tropische oppervlaktewateren zijn vaak voedselarm, in tegenstelling tot gebieden met koudwater (voedselrijke) opstuwing. Sommige lange-afstandsmigratoren reizen van en naar gebieden waar meer voedsel voorhanden is, zoals b.v. de bultrugwalvis, een andere filtervoederaar.

Voor de instandhouding en het beheer van walvishaaien is aanvullende informatie over hun biologie en ecologie nodig.

Informatie verstrekt door Brad Norman ([email protected])

Bronnen

• Evaluatie van traditionele ecologische kennis over walvishaaien (Rhincodon typus) in Oost-Indonesië: A pilot study with fishing communities in Nusa Tenggara Timur – 2008
• CITES Identification Manual Whale Shark – oktober 2002
• Whale Shark (Rhincodon typus) CITES identification sheet – september 2007
• Whale Shark (Rhincodon typus) Recovery Plan 2005-2010 – 2005