Door: Carolyn D. Cowen

Jeffrey Gilger, Ph.D., heeft het druk gehad. Dr. Gilger is ontwikkelingspsycholoog aan de University of California-Merced (UC Merced) en voormalig bestuurslid van de International Dyslexia Association (IDA). Hij en zijn team hebben hersen-imaging studies verricht naar de neurobiologische processen bij volwassenen met dyslexie en bij een subgroep die ook begaafd zijn in niet-verbaal-ruimtelijke vaardigheden. In de laatste anderhalf jaar hebben Gilger en zijn collega’s drie studies gepubliceerd.

Dyslexie-Talent Debatten

Lange speculaties en vragen over een mogelijke relatie tussen dyslexie en talent, in het bijzonder in de niet-verbaal-ruimtelijke domeinen, wekken al tientallen jaren de belangstelling. De vragen zijn grotendeels onbeantwoord gebleven, althans wetenschappelijk, sinds dyslexie werd beschreven in de vroege medische literatuur (b.v. Morgan’s 1896 case studie over “Percy F”). De mogelijkheid van een dergelijke paradoxale relatie is intrigerend, maar blijft een open vraag omdat er tot nu toe slechts weinig empirisch onderzoek over dit onderwerp is verricht. (Zie Examiner artikelen “Dyslexie en Visuospatiale Verwerkings Sterktes: Nieuw Onderzoek werpt Licht” en “Upside of Dyslexia? Wetenschap schaars, maar intrigerend.” Zie ook “The Surprising Upside of a Dyslexic Brain,” door Annie Murphy Paul.)

De dyslexie gemeenschap is verdeeld over de vraag of er een verband is tussen dyslexie en talent en de mogelijke etiologie en implicaties daarvan.

Sommigen beweren dat een eenzijdige focus op de nadelen van dyslexie kortzichtig, overdreven negatief en onvolledig is. Voorstanders van de “dyslexie op zijn kop”-hypothese wijzen op enquêtes onder succesvolle ondernemers, inspirerende verhalen van succesvolle mensen, en talloze anekdotische en klinische verslagen om de stelling te ondersteunen dat dyslexie voordelen biedt.

Anderen beweren echter dat er nog geen wetenschappelijk bewijs bestaat om een dergelijke bewering te staven en dat de anekdotische verslagen en verhalen slechts een illusoir verband zouden kunnen zijn.1 In dezelfde geest beweren anderen dat, omdat analfabetisme zo’n verschrikkelijke ravage aanricht in het leven van jonge mensen, de eerste aandacht zou moeten gaan naar het verzekeren dat mensen met dyslexie, vooral jongeren, de bewezen interventies krijgen die de beste kans bieden om bekwame lezers te worden.

Sommigen beweren dat de technologie de noodzaak voor gedrukte geletterdheid overbodig zal maken en nu al nieuwe mogelijkheden biedt voor mensen met een “dyslectische geestesgesteldheid”. Anderen beweren dat in de nabije toekomst het kunnen lezen en schrijven een poort (of barrière) zal blijven voor een volledige en productieve deelname aan de samenleving. Sommigen beweren dat de verhalen van bekende dyslectici hoop en inspiratie bieden voor families die worstelen met dyslexie. Anderen stellen daar tegenover dat deze hoopvolle verhalen een tweesnijdend zwaard worden wanneer hoge verwachtingen over talenten niet worden waargemaakt en dat er voor elk succesverhaal van een beroemdheid of miljonair, duizenden zijn die worstelen met de harde sociale gevolgen van mislukking op school en analfabetisme. De media, die houden van een feel-good verhaal over het overwinnen van kansen, roeren de pot regelmatig met fabelachtige verhalen van beroemdheden en andere bereikte mensen die “hun dyslexie overwonnen” om succes te bereiken.

De waarheid, zeker, is meer voorwaardelijk en genuanceerd dan de bovenstaande samenvattingen, maar ze geven de essentie weer van het debat en de speculaties die al decennia lang ebben en vloeien in het dyslexieveld en de dyslexie gemeenschap. Dit is geen esoterische kwestie. In het hart ervan liggen uitdagende vragen voor ouders en opvoeders:

Wat is het juiste evenwicht tussen interventie en het koesteren van sterke punten?
Wanneer is het gepast om de nadruk te verleggen van het ontwikkelen van vaardigheden naar ondersteunende technologie?
Als er een relatie tussen dyslexie en talent bestaat, kan die dan wijzen op meer effectieve interventies?
Nieuw UC Merced Onderzoek

Zoals in eerdere artikelen over studies naar verschillende aspecten van een mogelijke relatie tussen dyslexie en talent, dringen wij aan op voorzichtigheid bij het overinterpreteren van de resultaten en op een open geest over de vele onbeantwoorde vragen van dyslexie en de ontelbare complexiteiten en mogelijkheden.

Dr. Gilger en collega’s stappen in dit dyslexie-talent debat met de publicatie van drie neuro-imaging studies over dyslexie en niet-verbaal-ruimtelijke vaardigheden.
Een studie vergeleek “begaafde dyslectici” met een groep begaafde “normale lezers” en toonde aan dat hoewel deze twee groepen volwassenen vergelijkbaar presteerden op gedragstests, zij verschillende neurale processen gebruikten om ruimtelijke problemen op te lossen. Dit werk kan implicaties hebben voor opvoeders – het biedt mogelijke inzichten in hoe het begaafde kind met dyslexie te onderwijzen en hoe hoogbegaafdheid “werkt” bij verschillende studenten.

In een andere studie rapporteerden Gilger en een team van onderzoekers over hoe volwassenen met dyslexie complex, dynamisch ruimtelijk materiaal analyseren. De resultaten toonden aan dat volwassenen met dyslexie dergelijke informatie anders lijken te verwerken dan die zonder dyslexie, wat suggereert dat de hersenen van mensen met dyslexie op veel gebieden atypisch zijn, niet alleen die gebieden die betrokken zijn bij het lezen. Hoewel de brede verschillen in de hersenen van individuen met dyslexie al bekend waren, was dit de eerste fMRI studie om te kijken naar de neurofysiologie van dynamisch 3-D ruimtelijk probleem oplossen.

De derde studie vergeleek hersenactivatiepatronen en gedragstesten in vier groepen van volwassenen: 1) degenen met dyslexie die ook begaafd zijn op niet-verbale gebieden (de zogenaamde “twee keer uitzonderlijk”); 2) degenen met alleen dyslexie; 3) degenen die normale lezers zijn en begaafd; en 4) een controlegroep. Deze derde studie vond dat degenen met dyslexie die ook hoogbegaafd zijn, lijken op degenen met dyslexie die niet hoogbegaafd zijn in prestaties op lees-, reken- en ruimtelijke gedragstests en in hersenactivatiepatronen tijdens zowel woordlezen als ruimtelijke verwerking. In een recent artikel in UCMerced University News zei Gilger: “Deze bevinding suggereert dat de leesstoornis en de niet-verbale begaafdheid misschien geen onafhankelijke condities zijn. …Er zou een levenslange interactie kunnen zijn tussen de twee vaardigheidsdomeinen, waarbij leescompensatie-effecten modificeren hoe de volwassen hersenen zowel tekst als ruimtelijke stimuli verwerken.” Natuurlijk moet deze hypothese verder worden bestudeerd.

The Examiner sprak onlangs met Dr. Gilger om meer te weten te komen over zijn studies en hun bevindingen.

Q&A met Dr. Gilger

Q: Een rijke hoeveelheid neuroimaging-werk heeft al veel licht geworpen op mogelijke oorzaken van dyslexie en effectieve interventies. Waarom is het ook belangrijk om de dynamische visueel-ruimtelijke verwerking bij mensen met dyslexie te bestuderen?

A: Wij bestuderen dit onderwerp om verschillende redenen. Ten eerste, bijna alle neuro-imaging studies van mensen met dyslexie hebben zich gericht op taal-gerelateerde verwerking. Er is relatief weinig bekend over neurale mechanismen voor complexe ruimtelijke verwerking bij mensen met dyslexie. Wij geloven dat het belangrijk is om een completer begrip te krijgen van hoe de hersenen van mensen met dyslexie verschillen van de hersenen van normale lezers. Deze studie moet meer omvatten dan alleen de vaardigheden met betrekking tot de analyse van tekst. Ten tweede, hoewel er een paar beeldvormende studies zijn geweest die hebben gekeken naar de orthografische (visuele) aspecten van tekst, magno-parvocellulaire visuele verwerking, en dergelijke, hebben deze studies zich niet bezig gehouden met dynamisch visueel-ruimtelijk denken dat vereist dat het individu niet-verbaal redeneert door mentale manipulatie van visuele stimuli. Of mensen met dyslexie neurologisch verschillen van mensen zonder dyslexie als het gaat om ruimtelijk denken is al lang onderwerp van discussie. Dit is de eerste studie die deze mogelijkheid daadwerkelijk onderzoekt via beeldvorming tijdens dynamisch 3D ruimtelijk redeneren. Uw lezers zouden ook een recent gepubliceerd artikel van Josh Diehl en collega’s kunnen lezen, dat aantoont dat mensen met dyslexie bepaalde soorten statische of “onmogelijke” geometrische figuren op neurologisch unieke manieren verwerken in vergelijking met leeftijdsgenoten die normaal lezen. (Zie voorpublicatie discussie in januari 2014 Examiner en referentie hieronder.)

Q: U heeft elders opgemerkt dat de kwestie van inherente ruimtelijk-intellectuele gaven bij mensen met dyslexie controversieel is-dat het gerelateerd is aan, maar verschillend van, de algemene kwestie van twee keer uitzonderlijkheid. Kunt U ons helpen dit verschil te begrijpen?

A: Dit zijn twee nauw verwante maar subtiel verschillende perspectieven. Soms overlappen de twee elkaar. Het eerste perspectief is dat de intellectuele gaven van mensen met dyslexie inherent deel uitmaken van, of een gevolg zijn van, de neurologie die tot de leesstoornis heeft geleid. Volgens dit perspectief delen ruimtelijke of non-verbale talenten en leesgebreken dezelfde etiologie; mensen met dyslexie zijn dus voorbestemd voor bepaalde talenten, en mensen zonder dyslexie niet.

Het tweede perspectief – dat vaak wordt aangetroffen bij professionals in het speciaal onderwijs of de gehandicaptenzorg – gebruikt de term “tweemaal uitzonderlijk” of “2e” voor iemand die dyslexie (of een andere leerstoornis) en intellectuele gaven heeft. Hoewel zij die spreken over het verband tussen talent en dyslexie deze term ook kunnen gebruiken, houdt 2e zich niet bezig met de oorzaak van het samen voorkomen van talent en dyslexie. De aandacht gaat eerder uit naar de beschrijving en “behandeling” van deze “aandoening” op scholen, in het overheidsbeleid en in de geestelijke gezondheidszorg. Tweevoudige uitzonderlijkheid is een brede term die naast intellectuele gaven vele aandoeningen en stoornissen omvat, waaronder savantisme.2

Q: Vertel ons over uw studie die proefpersonen met dyslexie met en zonder non-verbale gaven vergelijkt met hoogbegaafde proefpersonen zonder dyslexie. Wat toonde deze studie aan?

A: De 2e studie die we uitvoerden was de eerste in zijn soort. Onze hoop was om de lens van de neurowetenschap te gebruiken om ons te richten op het belangrijke maar verwaarloosde gebied van begaafde mensen met dyslexie. We wilden weten hoe de neurologie van “begaafde dyslectici” zich verhoudt tot de neurologie van mensen die begaafd zijn en geen LD hebben en tot de neurologie van mensen die dyslexie hebben zonder begaafd te zijn. Functioneren de 2e hersenen bijvoorbeeld als begaafde hersenen, als dyslectische hersenen, of als een combinatie van beide?

In het kort, de studie toonde aan dat de functionele neurologie van begaafde mensen met dyslexie (2e) vrijwel hetzelfde was als die van personen met dyslexie die niet begaafd waren, of ze nu tekst of ruimtelijke stimuli verwerkten. Bovendien, terwijl de 2e proefpersonen en begaafde proefpersonen overeenkwamen op non-verbaal IQ (onze maatstaf voor begaafdheid), was hun functionele neurologie zeer verschillend, evenals hun prestaties op gedragsruimtelijke testen. De 2e proefpersonen waren depressief in neurale activatie en activeerden niet dezelfde gebieden als de hoogbegaafde proefpersonen, noch presteerden zij zo goed als de hoogbegaafde proefpersonen op gedragsmetingen van ruimtelijke vaardigheden, anders dan de bepalende maat van non-verbaal IQ. In feite leken de 2e proefpersonen veel op de niet-begaafde dyslectici in zowel gedrag als neurologie.

Q: Wat zou dit kunnen betekenen?

A: Er zijn waarschijnlijk meerdere manieren om deze bevindingen te interpreteren. Echter, gezien een aantal eerdere werk, vormden we een hypothese die we momenteel onderzoeken: Ten eerste, dat geboren worden met dyslectische neurologie een persoon predisponeert om – als een compensatiemechanisme – hersengebieden te gebruiken die gewoonlijk niet voor lezen worden gebruikt. Dit kan in het bijzonder het geval zijn bij onze volwassen proefpersonen die vele jaren van remediëring en onderwijs hebben gehad dat het oefenen van leesvaardigheden vereiste. Ten tweede, sommige van de gebieden gebruikt voor het lezen kan anders zijn gebruikt voor de ontwikkeling van niet-verbale vaardigheden. Met stimulatie en oefening in de vroege jaren kunnen sommige van deze proefpersonen hun ruimtelijke vaardigheden verder hebben ontwikkeld, en kan de competitie tussen lezen en ruimtelijk denken om neurologische hulpbronnen anders hebben uitgepakt. In zo’n geval zou de functionele neurologie en het gedrag van de 2e groep niet hebben geleken op de zuivere dyslectische groep, maar meer op de begaafde groep met een grotere activatie van sleutelgebieden die nodig zijn voor ruimtelijke verwerking. Het idee dat leren lezen een neurale wisselwerking vereist tussen taal en niet-taal verwerkende gebieden wordt ook ondersteund door ander werk. (Zie bijvoorbeeld het bovengenoemde artikel van Diehl et al. en werk van Dehaene in 2010 en McClintock-Chang in 2011, onder anderen.)

Q: Hebt u voorbehouden of waarschuwingen voor ouders, opvoeders en mensen met dyslexie als zij deze bevindingen proberen te begrijpen en erover na te denken in hun werk of leven?

A: Ten eerste, er is vaak een drang om mensen met dyslexie als één homogene groep te beschouwen. Dat zijn ze niet! Individuen met dyslexie hebben hun eigen unieke profiel van sterke en zwakke punten. Niet iedereen heeft een ernstige spellingsachterstand; niet iedereen is goed in visueel ruimtelijke verwerking of kunst. Het is belangrijk om naar het individu te kijken en geen veronderstellingen te maken over wat de persoon wel en niet kan op basis van samenvattingen van onderzoek. Ten tweede, onze steekproef was klein, hoewel het 4 groepen van zorgvuldig geselecteerde en gematchte proefpersonen betrof, met relatief zeldzame steekproeven van individuen met dyslexie, gaven, en dyslexie en hoogbegaafdheid alleen. Aangezien het de eerste dergelijke studie is, moeten interpretaties en uitbreidingen voorzichtig worden gemaakt. Onze hoop is dat dit werk vragen en verder onderzoek in het gebied zal stimuleren dat empirische neurowetenschap omvat.

Q: Hoe kunnen uw drie studies een rol spelen in de debatten over een dyslexie-talent relatie?

A: Een boodschap die we overbrengen in elk van deze rapporten is dat empirisch onderzoek hard nodig is om de voorgestelde linkage van non-verbale talenten en dyslexie adequaat aan te pakken, evenals om de neurologische fundamenten van 2e aan te pakken. Op die manier zet ons onderzoek de zaak op scherp en geeft, misschien, enige richting aan een manier waarop deze vragen zouden kunnen worden aangepakt. Dat gezegd hebbende, hebben we een zich ontwikkelende theorie genoemd die we hebben over waarom onze fMRI gegevens over de vier groepen uitkwamen zoals ze uitkwamen. Het patroon van resultaten dat we waarnamen sluit een gemeenschappelijke etiologie niet uit, hoewel het er ook geen ondersteunt.

Q: Waar gaat uw onderzoek nu heen?

We plannen andere studies, waarvan er een dit ontwerp zal repliceren met jonge kinderen, en een andere die een nadere blik zal werpen op waarom 2e volwassenen met dyslexie zo lijken op mensen met dyslexie alleen. Ik moet ook vermelden dat we voorlopige analyses hebben afgerond die kijken naar hersenstructuren (grootte en dikte van specifieke hersengebieden) en hoe deze structuren zouden kunnen verschillen tussen onze vier groepen. Er zijn enkele verrassende verschillen waarover we binnenkort hopen te rapporteren.

Q: Een laatste vraag: U hebt waarschijnlijk het recente artikel in Scientific American gezien, “The Advantages of Dyslexia.” Wat zijn uw gedachten?

De samenvatting in Scientific American geeft een aantal interessante gegevens die in wezen suggereren dat de dyslectische hersenen anders zijn, en dat dit verschil verder gaat dan leesgebreken en de ontwikkeling van sterke punten in meer visueel-ruimtelijke of holistische analyse kan omvatten. De resultaten van ons onderzoek en dat van anderen hebben ook op deze mogelijkheid gewezen, hoewel de sterkte van het verband dyslexie-ruimtelijk-holistisch talent onduidelijk blijft en voor discussie vatbaar is. Niettemin is het duidelijk dat de dyslectische hersenen in het algemeen atypisch zijn en een potentieel hebben dat we niet volledig begrijpen.

De dyslectische leesachterstand en gecorreleerde cognitieve vaardigheden zijn een gevolg van unieke prenatale neuro-ontwikkeling in combinatie met ervaring, in het bijzonder vroeg. Studies van onder andere Dehaene e.a. (2010) en McBride-Chang e.a. (2011) suggereren dat een vroege nadruk op het leren lezen van alfabetische tekst de neurologie kan veranderen op manieren die later de verwerking van visueel-ruimtelijke informatie kunnen beïnvloeden. Ons onderzoek is vergelijkbaar met deze studies en suggereert een interactie tussen vroege ervaring met tekst en een neurologie die ook kan zijn voorbereid op talenten in niet-verbale gebieden. Het is duidelijk dat aanvullende studies die verder gaan dan lezen, met volwassenen en kinderen, nodig zijn om de interessante vragen die het unieke dyslectische brein oproept volledig te beantwoorden.

Q: Enige afsluitende gedachten?

A: Zoals we hier en in andere artikelen hebben opgemerkt, is het belangrijk om een ontwikkelingsperspectief te nemen bij het beschouwen van leerstoornissen, hun etiologie, en hun effecten. Ons recente onderzoek benadrukt dit concept voor mij nog meer. Ik kan duidelijk zien hoe vroege neurale ontwikkeling diffuse effecten kan hebben en dat hetzelfde gedrag bij twee mensen heel verschillende neurologische mechanismen kan hebben. De resultaten van ons onderzoek, en dat van anderen, tonen aan dat hersengebieden gedurende het hele leven op elkaar inwerken en dat vroege (zelfs prenatale) ontwikkelingsgebeurtenissen doorgaans meerdere hersengebieden beïnvloeden – in goede en slechte tijden. Wat begon als een specifieke handicap (of gave) staat dus zelden op zichzelf. Integendeel, het heeft de neiging om andere neurologische gebieden en functies aan te boren in de loop van de ontwikkeling. Dit kan op zijn beurt andere vaardigheden beïnvloeden, de uitdrukking van de handicap veranderen met de leeftijd, of misschien de neurologie zodanig veranderen dat “gaven” worden gewonnen of verloren.

Last Word

We danken Dr. Gilger voor het delen van de resultaten van de drie UC Merced studies – waarnaar hieronder wordt verwezen – en voor zijn bedachtzame beoordeling van hun bevindingen. Zoals in vorige artikels over studies van verschillende aspecten van een mogelijke relatie tussen dyslexie en talent, dringen we aan op voorzichtigheid bij het interpreteren van de resultaten en op een open geest wat betreft de vele onbeantwoorde vragen en de ontelbare complexiteiten en mogelijkheden van dyslexie. En, zoals altijd, stelt IDA dat alle kinderen in elke klas in het hele land effectief leesonderricht nodig hebben. IDA heeft de onderscheidende kenmerken van een dergelijke instructie beschreven in de Knowledge and Practice Standards for Teachers of Reading en heeft deze instructie recentelijk “Gestructureerde Geletterdheid” genoemd.

1Illusoire correlatie: Het fenomeen van het waarnemen van relaties tussen variabelen terwijl er geen relaties bestaan. Zie Chapman (1967), die de term bedacht.

2Savant syndroom is een aandoening waarbij een persoon met een verstandelijke handicap uitzonderlijke talenten of briljantheid vertoont op specifieke gebieden, zoals snel rekenen of artistiek of muzikaal vermogen.
Voor degenen die zich willen verdiepen in andere aspecten van neuro-imaging recent onderzoek naar dyslexie, kunnen de volgende Examiner artikelen van belang zijn.

“Dyslexie en Visuospatiale Verwerkings Sterktes: Nieuw Onderzoek werpt Licht”
“Verschillen in Visueel Systeem bij Dyslexie veroorzaken geen Leesproblemen”
“Hersenactiviteit geassocieerd met Dyslexie voorspelt Moeilijkheden met Leren Lezen”
Bekijk ook de IDA Factsheet geschreven door Dr. Gilger, “Gifted and Dyslexic: Identifying and Instructing the Twice Exceptional Student.”

De drie UC Merced Studies

Gilger, J., Talavage, T. & Olulade, O. (2013). Een fMRI studie van niet-verbaal begaafde volwassenen met een leeshandicap: Has deficit compensation effected gifted potential? Frontiers in Human Neuroscience, 7, 1-12.

Gilger, J. W. & Olulade, O. A. (2013). What Happened to the “superior abilities” in adults with dyslexia and high IQs? Een gedragsmatige en neurologische illustratie. Roeper Review, 35(4), 241-253.

Olulade, O. A. Gilger, J. W., Talavage, T. M., Hynd, G. H. & McAteer, C. I. (2012): Beyond phonological processing deficits in adult dyslexics: Atypische fMRI activatiepatronen voor het oplossen van ruimtelijke problemen. Developmental Neuropsychology, 37(7), 617-635.

Chapman, L. (1967). Illusory correlation in observational report. Journal of Verbal Learning and Verbal Behavior, 6(1), 151-155.

Diehl, J. J., Frost, S. J., Sherman, G. F., Mencl, W. E., Kurian, A., Molfese, P., Landi, N., Preston, J., Soldan, A., Fulbright, R. K., Rueckl, J. G., Seidenberg, M. S., Hoeft, F., & Pugh, K. R. (November 2014). Neurale correlaten van taal en niet-talige visuospatiale verwerking bij adolescenten met een leesbeperking. NeuroImage,101, 653-666. DOI.org/10.1016/j.neuroimage.2014.07.029

Dehaene, S., Pegado, F., Braga, L. W., Ventura, P., Filho, G. N., Jobert, A., Dehaene-Lambertz, G., Kolinsky, R., Morais, J., & Cohen, L. (2010). Hoe leren lezen de corticale netwerken voor visie en taal verandert. Wetenschap, 330 (6009),1359-1364. DOI: 10.1126/science.1194140
Morgan, W. P. (1896). Een geval van congenitale woordblindheid. British Medical Journal, 2, 1378.

McBride-Chang, C., Zhou, Y., Cho, J.-R., Aram, D., Levin, I., & Tolchinsky, L. (2011). Visueel ruimtelijke vaardigheid: Een gevolg van leren lezen? Journal of Experimental Child Psychology, 109, 256- 62.

Carolyn D. Cowen, Ed.M., is de Social Media Editor/Strategist voor The International Dyslexia Association Examiner. Ze is ook een stichtend bestuurslid van Literate Nation, dienend als haar VP van Online Innovatie, uitvoerend redacteur, en redacteur van Catalyst.
Copyright © 2014 International Dyslexia Association (IDA). Wij moedigen het delen van Examiner artikelen aan. Indien gedeelten worden geciteerd, gelieve naar behoren te verwijzen. Artikelen mogen niet worden herdrukt met het doel te worden doorverkocht. Toestemming voor herpublicatie van dit artikel is verkrijgbaar bij [email protected].