Vreemde wezens uit de diepe oceaan
Weird nature | 17.01.2018
Vriestemperaturen, verpletterende druk en totale duisternis maken de diepste delen van ’s werelds oceanen onherbergzame plekken om te leven. Toch zijn ze niet zonder – vaak vreemd – leven.
Oceanen zijn de thuisbasis van het grootste deel van de flora en fauna van de planeet. Zelfs op onvoorstelbare diepten van zo’n 1000 meter en meer, waar de zee eeuwig donker is en de druk van ijskoud water ondraaglijk zou zijn voor mensen, slagen dieren erin te gedijen.
Diepzeewezens zijn geëvolueerd om met de moeilijke omstandigheden om te gaan – en kunnen voor mensen vreemd en zelfs angstaanjagend lijken. Global Ideas neemt een kijkje bij een paar van die vreemde onderwaterwezens en hun aanpassingen.
Laat er licht zijn
Het enige licht dat bestaat in de middernachtelijke (1.000 meter tot ongeveer 4.000 meter) en lagere middernachtelijke (4.000 meter tot boven de oceaanbodem) zones van de oceaan is afkomstig van bioluminescente organismen. Deze wezens produceren hun eigen licht door een chemische reactie die optreedt wanneer het molecuul luciferine reageert met zuurstof.
Dieren creëren hun eigen licht om een verscheidenheid van redenen. Zo lokt de chagrijnig ogende zeeduivel zijn prooi met een lichtgevende hengel die uit zijn kop steekt. Het licht helpt de zeeduivel en andere gloeiende dieren ook om hun lunch beter te kunnen zien. Veel van dat voedsel – hoofdzakelijk organisch materiaal – regent naar beneden vanuit de met leven gevulde zones daarboven, waar de zonnestralen door het water filteren en fotosynthese plaatsvindt.
Lees meer: Bioluminescentie – Waarom plankton gloeit
Mariene dieren in de middernachtzones gebruiken bioluminescentie om partners aan te trekken of om het verschil tussen mannetjes en vrouwtjes aan te duiden. In het geval van zeeduivel hebben alleen vrouwtjes een lichtgevende hengel. In plaats van voortdurend de diepte af te zoeken naar een partner, zal het veel kleinere mannetje zich vastklampen aan een vrouwtje en uiteindelijk fysiek met haar versmelten, waarbij hij zijn ogen en inwendige organen, behalve zijn testikels, verliest, schrijft National Geographic.
Onder druk
Op een diepte van zo’n 2000 voet is de druk 66 keer zo hoog als aan het oppervlak van de oceaan. Een mens zou onder dat gewicht verpletterd worden. (Het record voor de diepste menselijke scubaduik staat op 332,35 meter en dat vergde vier jaar voorbereiding.)
Maar dieren die thuis zijn in de diepzee kunnen wel tegen bottenbrekende druk – in sommige gevallen omdat ze niet echt een skelet hebben. Diepzeedieren, zoals de helaas zo genoemde blobvis, hebben zwakke en waterige spieren die niet kunnen worden samengedrukt. Andere hebben geen luchtholten. Dit voorkomt “de squeeze” die menselijke duikers ervaren, bijvoorbeeld in longen en andere met lucht gevulde ruimtes in het lichaam.
Lees meer: Bug-eyed colossus
Dieren die over het algemeen aan de oppervlakte leven, maar naar grote diepten duiken op zoek naar voedsel, hebben ook eigenschappen ontwikkeld om met de squeeze om te gaan. De longen van potvissen klappen samen om scheuren te voorkomen. De weefselbekleding van andere luchtholten in hun lichaam zet tijdens een duik ook uit om schade te voorkomen.
De Marianagoot is het diepste deel van de wereldzeeën. De top van de Mount Everest zou 1,6 kilometer onder het wateroppervlak liggen als hij hier werd neergelaten. En het is hier dat de druk het grootst is – het equivalent van het gewicht van 48 Boeing 747 jets. Toch kunnen sommige ongewervelde dieren, zoals zeesterren, zeekomkommers en kokerwormen, gelukkig leven op deze diepten.
Geheimen van de diepte
Wetenschappers weten nog steeds heel weinig over de soorten dieren die op het diepste punt van de aarde leven, maar hebben onlangs nieuwe soorten ontdekt dankzij de vooruitgang in diepduikvoertuigen, 3D-camera’s en wetenschappelijke bemonsteringsapparatuur. Deze vooruitgang heeft ons in staat gesteld een glimp op te vangen van onvoorstelbaar zeeleven in de grootste en minst verkende habitat van de aarde.
In 2014 vond het Schmidt Ocean Institute een onbekende soort slakvis die op 8.143 meter leefde. Het witte doorschijnende schepsel is de diepste levende vis die ooit is geregistreerd. Het is sindsdien gevangen zwemmend nog verder naar beneden.
Deze kwal, algemeen bekend als de mauve stinger, begint op te lichten zodra hij wordt verontrust door krachten zoals waterturbulentie. Deskundigen noemen deze reactie bioluminescentie – het vermogen om zelf of met behulp van bacteriën licht op te wekken. Het fenomeen wordt het vaakst gezien bij waterdieren.
Eencellige organismen, zoals deze dinoflagellate, zijn ook in staat om licht te produceren. Hun licht wordt ontketend wanneer sterke golven of snel voorbij zwemmende vissen vervormingen in hun celmembranen veroorzaken. Hun luminescentie helpt om mogelijke roofdieren te verwarren.
Natuurlijk zou geen lijst van gloeiende wezens compleet zijn zonder de vuurvlieg. Hun lichtgevende organen, fotoforen genaamd, produceren de stof luciferine, die vervolgens reageert met zuurstof. De reactie is wat licht produceert. En mensen zijn niet de enigen die verblind worden door het schouwspel – mannelijke en vrouwelijke vuurvliegjes communiceren door middel van lichtsignalen die ze uitzenden.
Veel diepzeevissen bezitten de fotofoororganen, en deze mariene bijlvis is er een van. Sommige bewoners van de aquatische diepten genereren licht om zich beter te kunnen oriënteren in de duisternis die diep onder water heerst. Anderen echter gebruiken hun gloed om prooien aan te trekken. Een blik op de kop van de mariene bijlvis laat weinig twijfel dat hij onder hen is.
De fotostomias, een lid van de diepzee-familie bekend als barbeelvissen, kan ook oplichten. Dit schepsel dat diep in de oceaan leeft, heeft lichtorganen achter zijn ogen die een rode gloed uitzenden – een ongewone kleur onder waterorganismen. Veel mede-oceaanbewoners kunnen de lichtsignalen die de fotostomias afgeeft niet eens waarnemen.
Toegegeven, muizen lichten normaal niet op. Maar dat kan allemaal veranderen als ze in een laboratorium zijn. Onderzoekers kunnen de dieren een fluorescerend groen eiwit in hun cellen laten produceren. Dit type eiwit komt normaal voor in bepaalde soorten kwallen. Wanneer ze onder blauw licht worden geplaatst, wordt de hele muis groen – met uitzondering van zijn vacht.
Theoretisch zou elk dier kunnen worden aangezet tot oplichten door zijn genen te manipuleren. Een onderzoeksinstituut in Uruguay, bijvoorbeeld, zit achter deze lammeren: ze stralen geel uit wanneer ze worden blootgesteld aan ultraviolette stralen. En een grote verscheidenheid aan kleuren is mogelijk: groen, geel, blauw, cyaan en rood.