Als je een pil kon nemen die je beter maakt in je werk, met weinig of geen negatieve gevolgen, zou je het dan doen?

In een meta-analyse die onlangs is gepubliceerd in European Neuropsychopharmacology, concludeerden onderzoekers van de Universiteit van Oxford en Harvard Medical School dat een medicijn genaamd modafinil, dat gewoonlijk wordt gebruikt om slaapstoornissen te behandelen, een cognitieve verbeteraar is. In wezen kan het normale mensen helpen beter te denken.

Van alle cognitieve processen bleek modafinil de besluitvorming en planning het meest te verbeteren in de 24 studies die de auteurs bekeken. Sommige van de studies toonden ook winst in flexibel denken, het combineren van informatie, of omgaan met nieuwigheid. Het medicijn leek creativiteit niet te beïnvloeden.

“Wat naar voren kwam was dat hoe langer en hoe complexer de taak, … hoe consistenter modafinil cognitieve voordelen toonde,” zei Anna-Katharine Brem, een neuropsycholoog in Oxford en een van de auteurs van de paper, in een e-mail.

Verrassend genoeg vonden de auteurs geen veiligheidsproblemen in de gegevens, hoewel ze waarschuwen dat de meeste studies werden gedaan in gecontroleerde omgevingen en alleen keken naar de effecten van een enkele dosis.

Modafinil is een van een arsenaal aan medicijnen, waaronder Adderall, Ritalin en Concerta, die in toenemende mate “off-label” worden gebruikt door studenten en volwassenen die op zoek zijn naar een grotere productiviteit. Slechts 1,5 procent van de volwassenen in de leeftijd van 26 tot 34 jaar gebruikte ADHD-medicijnen in 2008, maar dat aantal was bijna verdubbeld tot 2,8 procent in 2013, zoals FiveThirtyEight opmerkt. Hoewel deze medicijnen echte medische aandoeningen behandelen – ADHD, in het geval van Adderall; narcolepsie, in het geval van modafinil – hebben veel van de mensen die ze nemen deze aandoeningen niet.

Adderall en modafinil zijn chemisch verschillend, maar hun effecten op de cognitie zijn vergelijkbaar, volgens sommige psychiaters. Adderall, of amfetamine, werkt door het stimuleren van de hersenen niveaus van noradrenaline en dopamine, twee chemische stoffen die verantwoordelijk zijn voor concentratie en alertheid.

Wetenschappers zijn minder zeker hoe modafinil werkt. Eén manier is door het stimuleren van de afgifte van histamine, die een gevoel van waakzaamheid veroorzaakt. (Mensen met allergieën zijn misschien bekend met histamine, omdat veel allergiemedicijnen antihistaminica zijn. Net zoals Benadryl histamine dempt en je in slaap brengt, versterkt modafinil het en maakt je wakker). Maar modafinil werkt ook op andere neurotransmittersystemen in de hersenen, en het resulterende effect is dat gebruikers complexe cognitieve taken effectiever kunnen uitvoeren.

Meer verhalen

Deze medicijnen kunnen negatieve gevolgen hebben voor de gezondheid, vooral bij hoge doses. Het aantal ER-bezoeken in verband met niet-medisch gebruik van stimulerende middelen onder jongvolwassenen verdrievoudigde tussen 2005 en 2011, volgens de Substance Abuse and Mental Health Services Administration. Sommige onderzoeken hebben aangetoond dat langdurig gebruik van modafinil de slaappatronen kan beïnvloeden. In zeldzame gevallen en bij hoge doses is aangetoond dat stimulerende middelen zoals Adderall een psychose kunnen veroorzaken.

Toch zeggen sommige psychiaters dat de gezondheidsrisico’s van cognitieve verbeteraars worden overschat. Miljoenen volwassenen gebruiken deze medicijnen. Niet iedereen van hen heeft ADHD of slaapstoornissen. En toch vallen investeringsbankiers en bedrijfsjuristen niet dood neer achter hun bureau.

Zeer weinig volwassenen “zullen een verschrikkelijk effect krijgen van het gebruik van deze medicijnen,” vertelde James McGough, een klinisch psychiater aan de UCLA, mij. “Ze zijn veilig.”

De bijwerkingen, zegt hij, zijn niet erger dan van een kop koffie te veel – nervositeit en buikpijn. Volgens hem raken mensen die Adderall of modafinil in therapeutische doses nemen niet verslaafd, in de zin dat het stoppen van hun gebruik geen pijnlijke ontwenning veroorzaakt.

Adderall en modafinil zijn ongeveer gelijkwaardig als het gaat om zowel hun prestatieverhogende vermogen als hun bijwerkingen, vertelde McGough me. Ruairidh Battleday, een van de auteurs van de modafinil-paper, zei dat de bijwerkingen en het misbruikpotentieel van amfetamine hem erger lijken dan die van modafinil.

De paper zinspeelt op een komend debat over de ethiek van slimme drugs. Momenteel hebben mensen psychiatrische diagnoses nodig om een van deze pillen voorgeschreven te krijgen. Maar als deze medicijnen uiteindelijk veilig blijken te zijn, en ze voor bijna iedereen werken, zou iedereen ze dan moeten kunnen slikken?

En als modafinil op grotere schaal wordt toegepast, waar houdt het dan op? Zitten we straks opgesloten in een productiviteitswapenwedloop, waarbij we met de ene hand ’s avonds laat memo’s uitsturen en met de andere hand Googelen naar de nieuwste vooruitgang op het gebied van slimme medicijnen? Sommige sportorganisaties, voor wat het waard is, verbieden nu al het gebruik van deze drugs zonder ADHD diagnose om dezelfde redenen als waarom ze steroïden en andere prestatieverhogende middelen verbieden. Zullen werkgevers binnenkort drugstesten uitvoeren op afwijkend gebruik van modafinil? Of zullen CEO’s juist blij zijn met de opkomst van extra scherpe werknemers die nooit slaap nodig hebben?

Dit zijn geen hypothetische vragen. Tussen technologische verbeteraars als holografische computers en farmacologische als modafinil, komen er steeds meer producten op de markt die welgestelde, drukbezette consumenten de middelen geven om nog meer te worden. Zoals Battleday zegt, “meer middelen voor neuro-verbetering zijn ongetwijfeld onderweg.”

Er is weinig bekend over de langetermijnrisico’s van farmaceutische nootropics. Bovendien valt cognitieve verbetering buiten het bereik van de geneeskunde. De FDA geeft geen prioriteit aan het goedkeuren van medicijnen voor gezonde mensen die superhelden willen worden. Op dezelfde manier mogen artsen geen medicijnen voorschrijven aan mensen die niet ziek zijn. “Het is bedrog, volgens onze huidige normen,” zegt McGough.

Maar als kantoorpersoneel 16 uur per dag op spreadsheets zit te stampen – zoals naar verluidt bij bedrijven als Amazon het geval is – zullen die normen eerder vroeg dan laat ter discussie komen te staan.