In de zomer van 2000 vierden wetenschappers het bijna volledig in kaart brengen van het menselijk genoom. Deze sequentiebepaling was een enorme mijlpaal omdat genen de structuur en functie van ons lichaam bepalen. Het zijn de kleine veranderingen in genen, mutaties genaamd, die variaties creëren en de dramatische veranderingen van de evolutie mogelijk maken.
Maar er verandert meer dan genen. Onze ideeën, slagzinnen, overtuigingen, spelletjes en creaties evolueren ook. Denk maar aan de verschillen tussen grotkunst uit de ijstijd en moderne schilderkunst, de gezangen en liederen van mensen uit eeuwen geleden en het gekwaak van Britney Spears, de stenen bijl en de atoombom. Is er iets gen-achtigs dat cultuur overdraagt?
Een provocerende theorie stelt dat cultuur wordt overgedragen door memes, eenheden van ideeën, gewoonten, vaardigheden, verhalen, gewoonten en overtuigingen die van de ene persoon op de andere worden doorgegeven door imitatie of onderwijs. Memen zijn in feite eenheden van informatie die zichzelf repliceren en veranderlijk zijn, net zoals genen dat zijn. Er wordt wel gezegd dat een kip slechts de manier is van het ei om een ander ei te maken. Op dezelfde manier zou men kunnen stellen dat mensen gewoon de manier van memes zijn om meer memes te maken.
Net als bij genetische eigenschappen levert concurrentie tussen memes door natuurlijke selectie winnaars en verliezers op.
Memes kunnen worden overgedragen door onderricht of imitatie. Bijvoorbeeld springtouw rijmpjes of de verspreiding van het periodiek systeem onder mensen door geoefende herhaling.
Cultuur is “een massa van memes,” zegt theoreticus Susan Blackmore. Zij wijst op mythen, uitvindingen, taal en politieke systemen als structuren die uit memes zijn opgebouwd. Niet alles is een meme. Skiën kan een meme zijn, maar de persoonlijke vaardigheden en ervaring met skiën zijn dat niet.
Wat heb je aan memes? Voor sommige sociale wetenschappers geven ze nieuwe inzichten in hoe cultuur in stand wordt gehouden en wordt overgedragen tussen mensen en over generaties. Gedurende het grootste deel van de menselijke geschiedenis evolueerden memes en genen gelijk op, waarbij biologie en cultuur hand in hand gingen. Nu echter zijn memes de biologische veranderingen ver vooruit geraasd. Er is geen beter voorbeeld van dit fenomeen dan het Internet, een meme zelf en een bliksemsnelle overbrenger van memes.
Sommige critici zijn echter nog niet overtuigd. Zij beweren dat memes niet afdoende zijn gedefinieerd. Niemand heeft een meme geïsoleerd zoals wetenschappers afzonderlijke genen hebben geïsoleerd; noch is de meme-theorie bestudeerd en gebruikt om voorspellingen te doen, zoals de genetische theorie dat heeft gedaan.
Niettemin blijft de theorie van de memes, hoewel gebrekkig, een van de belangrijkste manieren om over culturele evolutie na te denken. En, natuurlijk, de theorie is zelf een meme.