Silhouetten – massieve profielafbeeldingen – zijn lange tijd een populaire vorm van portretschilderen geweest, hoewel de naam zelf pas van een paar honderd jaar geleden dateert. Het zijaanzicht of profiel van een persoon, op munten en penningen of gesneden uit papier, geeft een direct herkenbaar beeld. Bezoekers aan de bibliotheek in 2011 zagen een selectie van mooie silhouetten uit onze collecties in de leeszaal “The Face of Quakerism”, samengesteld door Joanna Clark, onze vroegere bibliothecaresse. In deze blogpost brengen we een aantal van onze silhouetten onder de aandacht van een breder publiek, met aan het eind instructies over hoe je “het zelf kunt doen”!

Vanaf het einde van de 18e eeuw werd de kunst van het snijden van papieren profielen een rage. Bekend als “schaduwen”, “zwarte profielen”, “schaduwportretten” of “schaar-types”, was de naam die aansloeg “silhouet” (afgeleid van de bezuinigingsmaatregelen van de Franse minister van financiën, Etienne de Silhouette, wiens achternaam synoniem was geworden voor alles wat goedkoop werd gedaan). Of het nu een amateuristisch tijdverdrijf was of een professioneel portret, silhouetten waren zowel goedkoop als immens populair, en namen pas in populariteit af na de late jaren 1850, toen de fotografie betaalbaarder werd.

Quakers en silhouetten

Tegen 1800 was de “schaarkunst” of het knippen van silhouetten al een populaire hobby onder Quakers. Een van de meest productieve en opmerkelijke van de vroegere silhouettisten was Thomas Pole (1759-1823), die in Philadelphia was geboren, maar in Engeland als arts werkzaam was. Een generatie later werd Samuel Metford uit Glastonbury (1810-96) de eerste Quaker die als professioneel silhouettist werkzaam was. Ook hij had het vak geleerd toen hij voor zaken in Amerika was, en van de jaren 1830 tot 1860 reisde hij als “profilist” door Groot-Brittannië, vaak gebruik makend van de plaatselijke Quaker-vergadering als zijn bron van gewoonten. De bibliotheek bezit een flink aantal van zijn elegante silhouetportretten, en zijn werk wordt zeer gerespecteerd door moderne verzamelaars.

Het maken van silhouetten – of “schaarkunst”

De traditionele methode om silhouetportretten te maken is ze uit te knippen uit lichtgewicht zwart karton, en ze op een bleke (meestal witte) achtergrond te bevestigen. Silhouetten kunnen echter ook “hol gesneden” worden, waarbij de figuur van het papier wordt weggesneden, zodat een negatief beeld overblijft. De papieren omtrek wordt dan afgedekt met een contrasterende kleur papier of stof.

De traditionele silhouetportrettekenaar of “profilist” kon de gelijkenis van een persoon, uit de vrije hand, binnen een paar minuten uitsnijden. Tegen de jaren 1820 gaven sommige Engelse profilisten echter de voorkeur aan de hulp van een camera obscura, die een schaduw van de persoon op papier werpt, om een schets te maken. Deze levensgrote schets diende als cartoon of schets voor de kunstenaar. Het voltooide miniatuursilhouet kon dan worden gemaakt met behulp van een verkleiningsinstrument dat pantograaf werd genoemd. Ervaren kunstenaars voegden naderhand details toe – pastels werden gebruikt om licht en schaduw te creëren, en soms werden stukjes stof toegevoegd om een realistisch mutsje of kraagje te creëren. Kunstenaars spraken van het “nemen” van een silhouet op ongeveer dezelfde manier als fotografen een foto “nemen”.

Silhouetten snijden: doe het zelf

In het belang van historisch onderzoek besloten we het zelf maar eens te proberen om silhouetten te maken. De resultaten waren … interessant!

Als u het zelf eens wilt proberen, hier staat hoe we het gedaan hebben (duurt ongeveer 15-20 minuten):

Materialen

1 A3 vel wit papier
1 A4 vel zwart papier of licht karton
1 A4 vel wit/crème papier om het silhouet op te plakken
1 fotokopieerapparaat (er was geen pantograaf bij de hand) met A4 papier
2B potlood
Toorts of felle lamp
Lijmstift
Blu-tack
Borduurschaar

Instructies

1. Zit of sta het onderwerp zijwaarts naast een glad wandoppervlak in een donkere kamer. Plaats de zaklamp of felle lamp op 3 of 4 meter afstand zodat de schaduw van de geportretteerde scherp op de muur valt. Leg het A3 vel wit papier op de plaats waar de schaduw valt, en bevestig het met Blu-tack.

2. Stel de geportretteerde zo op dat zijn/haar hoofd- en nek schaduw binnen het gebied van het papier ligt. Verminder nu eventueel ander licht in de kamer, als je dat nog niet gedaan hebt. Ga naast de persoon staan en teken de schaduw zo snel en zorgvuldig mogelijk rond.

3. Neem de tekening op A3-formaat en fotokopieer deze om de afbeelding te verkleinen tot A4-formaat (of kleiner als u dat wilt).

4. Plak de buitenranden van uw A4-fotokopie lichtjes vast op de achterkant, met een klodder in het midden van het papier en plaats dit bovenop het A4-vel van zwart papier of licht karton. Snijd voorzichtig rond het profiel (door zowel het witte als het zwarte papier), waarbij u er vooral op let om glad rond de neus, de lippen en de kin te snijden.

5. Gooi de buitenste stukken weg, verwijder het witte papier en voilà, een prachtig silhouet, klaar om op te hangen.