De COVID-19 pandemie heeft het leven van mensen over de hele wereld ingrijpend veranderd sinds ze begin december 2019 opdook in Wuhan, China. De ziektelast en de dodentol hebben een ongekende impact gehad op de gezondheidszorg, de economie en de financiële systemen van lage-, midden- en hoge-inkomenslanden . Het leven van mensen is verstoord en negatief beïnvloed door COVID-19-gerelateerd lijden en lockdowns op gemeenschaps- en gezinsniveau.

De rigiditeit van lockdown-maatregelen heeft de sociale interacties radicaal veranderd, waarbij virtuele vergaderingen face-to-face-bijeenkomsten vervangen om het risico van SARS-CoV-2-overdracht te verminderen. Sociale distantie (het bewaren van een fysieke afstand van bijvoorbeeld ten minste een meter), naast het frequent wassen van de handen, het gebruik van gezichtsmaskers in het openbaar en het verbeteren van de ventilatie van binnenruimten, is een van de belangrijkste gezondheidsgedragingen om de virusoverdracht van een besmette patiënt op anderen te beperken . Hoewel er steeds meer bewijs is dat SARS-CoV-2 wordt overgedragen door inademing van door de lucht verspreide deeltjes, zijn er nog een aantal onbeantwoorde vragen over de overdracht van het virus, waaronder het risico van overdracht van asymptomatische personen en contact met besmette levenloze oppervlakken waarop SARS-CoV-2 gedurende langere tijd kan overleven.

Onvoldoende kennis en tegenstrijdige informatie over de overdracht van SARS-CoV-2 en beschermende maatregelen zoals het dragen van gezichtsmaskers in het openbaar gaat gepaard met ongerustheid onder de bevolking. De onzekerheid en angst van mensen heeft ertoe geleid dat ze bevooroordeelde en vage informatie geloven die wordt verstrekt door de traditionele media, sociale media (bijv. Twitter, Facebook, Instagram, enz.), en zelfbenoemde deskundigen . Misinformatie over COVID-19 heeft zich snel wereldwijd verspreid (soms sneller dan de snelheid van verspreiding van de eigenlijke COVID-19-pandemie).

Tijdens de eerste dagen van de pandemie veroorzaakte de identificatie van besmettelijke clusters, superverspreiders (personen die verantwoordelijk zijn voor het infecteren van een groot aantal mensen), of gemeenschapsuitbraken wijdverspreide angst onder het publiek. Er werd gespeculeerd dat COVID-19 even besmettelijk was als mazelen en gepaard ging met een zeer hoog sterftecijfer. Op televisie uitgezonden beelden van militaire vrachtwagens die doodskisten met COVID-19-slachtoffers vervoerden, deden denken aan de dodelijke West-Afrikaanse Ebola-virus epidemie enkele jaren eerder.

Bangheid veroorzaakt door lockdowns, vele onbekenden rond COVID-19 en angst om besmet te worden, heeft aanleiding gegeven tot stigmatisering in de lokale gemeenschappen. Wereldwijd ontwikkelde zich een “heksenjacht”-hysterie die discriminatie en aanvallen tegen kwetsbare mensen aanwakkert. COVID-19-indexgevallen en andere besmette personen samen met hun naaste contacten die werden geïdentificeerd via de volksgezondheidsactiviteit van het traceren van contacten, werden beschuldigd en vergeleken met criminelen. Er zijn mediaverslagen uit de hele wereld verschenen waarin wordt beschreven hoe eerstelijnsgezondheidswerkers zijn aangevallen, bespuugd, met stenen geslagen, met bleekwater bespoten, niet naar hun werk mogen rijden en dakloos zijn gemaakt uit vrees dat zij SARS-CoV-2 op de mensen in hun omgeving zouden overdragen. Er zijn anekdotische bewijzen en sommige mediaberichten dat Chinezen het slachtoffer zijn geworden van racistische aanvallen tijdens de COVID-19 pandemie en dat Chinese restaurants over de hele wereld het risico lopen voorgoed te sluiten, zowel door een daling van het aantal klanten als gevolg van discriminatie tegen Chinese restaurants en lockdowns.

Sociaal stigma werd door Goffman in 1963 gedefinieerd als “een eigenschap die diep in diskrediet brengt” en die een persoon “van een heel en gebruikelijk persoon tot een besmette, afgeprijsde persoon” reduceert. Het creëert een dichotomie tussen “normaal en aanvaardbaar zijn” versus “bezoedeld en ongewenst zijn”. Sociaal stigma houdt vaak verband met ras, cultuur, geslacht, intelligentie en gezondheid. De conceptualisering van stigma onderscheidt vier elementen, die met elkaar interageren: geanticipeerd, waargenomen, ervaren en geïnternaliseerd stigma. COVID-19 wordt in verband gebracht met al deze elementen van sociaal stigma. Mensen hebben hun handelingen aangepast uit angst om gediscrimineerd te worden, bijvoorbeeld door het vermijden van testen op SARS-CoV-2 (geanticipeerd stigma); patiënten en hun families voelden zich veroordeeld door anderen (waargenomen stigma); besmette of blootgestelde personen werden uitgesloten, geïsoleerd en gediscrimineerd door hun huishoudingen en/of gemeenschapsleden (ervaren stigma); en sommige patiënten voelden schaamte en zelfverwerping (geïnternaliseerd stigma). Met SARS-CoV-2 besmette personen kunnen te maken krijgen met (meervoudige) stigmatisering, bijvoorbeeld wanneer zij ook tot een gemarginaliseerde etnische groep behoren. Sociale stigmatisering heeft een negatieve invloed op de sociale rechtvaardigheid, aangezien gestigmatiseerde personen het gevoel hebben dat zij niet actief aan de samenleving kunnen deelnemen. De drie kernelementen van sociale rechtvaardigheid zijn agency (het vermogen van individuen om zelfstandig te handelen en hun eigen vrije keuzes te maken), respect, en association (het vermogen om contacten te leggen en te participeren).

Sociale stigmatisering, discriminatie en uitsluiting zijn uitvoerig beschreven bij andere infectieziekten (b.v. tuberculose, HIV/AIDS) . Stigmatiserende taal (bv. “tuberculoseverdachte”) die door voorstanders is bekritiseerd, is ook tijdens de huidige pandemie gebruikt (bv. “COVID-19-verdachte”). Dergelijke veroordelende termen hebben het vermogen om attitudes en gedragingen te beïnvloeden, bijvoorbeeld door patiënten ervan te weerhouden een behandeling te zoeken of door de manier te beïnvloeden waarop beleidsmakers een ziekte bekijken en trachten aan te pakken.

De angst en bezorgdheid om gediscrimineerd te worden, kan leiden tot twee gevaarlijke klinische gevolgen en gevolgen voor de volksgezondheid: vertraagde presentatie van symptomatische patiënten aan gezondheidsdiensten (prognostische verslechtering) en onderopsporing van besmettelijke personen (verhoogde virale overdracht naar vatbare contacten). Een vertraagde diagnose is in verband gebracht met ernstiger ziekte, vooral bij ouderen en kwetsbare groepen, terwijl een vertraagde melding van een besmettelijke patiënt de snelle verspreiding van SARS-CoV-2 in de gemeenschap kan bevorderen.

Mensen met meer persoonlijke middelen (inkomen, opleiding, sociale steun) en een goede geestelijke gezondheid blijken meer kennis over opkomende infectieziekten te hebben, zich minder zorgen te maken en minder geneigd te zijn tot stigmatisering. Voorlichting, duidelijke en eerlijke communicatie en het gebruik van niet-discriminerend taalgebruik kunnen de kennis, attitudes en gedragingen in verband met COVID-19 aanzienlijk verbeteren en het sociale stigma verminderen . Doeltreffende communicatie omvat deskundige informatie over de ziekte (b.v. besmettelijkheid, aantal gediagnosticeerde personen, sterftecijfer, seroprevalentie in de gemeenschap, met vermelding van het percentage mensen dat ooit besmet is geweest, enz. Nationale, regionale en lokale gezondheidsdiensten die transparant communiceren en betrouwbaar en efficiënt werken, kunnen ook de angst onder de gemeenschap verminderen en stigmatisering en sociale discriminatie tegengaan. Een voorbeeld van een succesvol initiatief om misvattingen, verkeerde informatie en stigmatisering tegen te gaan is het “Trinità gezondheidsvoorlichtingsmodel” . Dit initiatief werd uitgevoerd in een kleine stad op Sardinië, waar de burgemeester en de belangrijkste politieke partij na een plaatselijke uitbraak van COVID-19 besloten gebruik te maken van een interactief educatief programma op basis van de WHO-beginselen voor gezondheidseducatie . De lokale bevolking kreeg de kans om online te interageren met een deskundige en om antwoorden te krijgen op hun vragen, wat hielp om algemene en specifieke bezorgdheid over COVID-19 aan te pakken.

De infodemie – gekenmerkt door een overvloed aan nieuws, waarbij feiten, geruchten en nepnieuws worden gemengd – is een belangrijke motor van sociale stigmatisering in onze tijd . Samenzweringstheorieën dat COVID-19 wordt verspreid via 5G-celtorens of dat Bill Gates de epidemie heeft veroorzaakt om de wereld een vaccin te verkopen, en valse (preventieve) behandelingen die op sociale media worden gepromoot, zoals het eten van knoflook of het drinken van bleekwater, kunnen de strijd tegen COVID-19 belemmeren en zelfs fatale gevolgen hebben. De WHO gebruikt haar informatienetwerk EPI-WIN om de infodemie aan te pakken door in realtime bewijzen en verkeerde informatie te identificeren en als reactie daarop actie- en gedragsveranderingsboodschappen te creëren (bijvoorbeeld de myth buster-serie). Google verwijdert misleidende informatie over COVID-19 van zijn platforms en Twitter controleert tweets op feiten en voegt een waarschuwingsbericht toe om extra context en informatie te geven als een tweet wordt gemarkeerd.

Nieuwe en effectieve educatieve benaderingen zijn nodig om de schadelijke effecten van de infodemie tijdens COVID-19 tegen te gaan en om de empathie te vergroten ten aanzien van bevolkingsgroepen die het risico lopen gestigmatiseerd te worden.