“Servo-Kroatisch” in de 20e eeuw en daarna

jun 23, 2021
admin

Politiek gezien bevrijdde Servië zich in de loop van de 19e eeuw geleidelijk van Turkije, terwijl het grootste deel van Kroatië tot de Eerste Wereldoorlog bij het Oostenrijks-Hongaarse keizerrijk bleef. Aan het eind van de oorlog in 1918 werden Servië, Kroatië, Bosnië en Montenegro samengevoegd tot één land, dat eerst het Koninkrijk der Serviërs, Kroaten en Slovenen en later Joegoslavië werd genoemd. Om de eenheid verder te benadrukken, was het regeringsbeleid erop gericht de Servisch-Kroatische taalverschillen te bagatelliseren, en het koninkrijk pleitte zelfs voor een gezamenlijke “Servisch-Kroatisch-Sloveense” taal, hoewel het Sloveens toen (en nu nog steeds) een heel andere taal was.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog was Joegoslavië deels bezet door de Asmogendheden en deels in handen van een Kroatische pro-Axis staat, die een exclusief Kroatische taal uitriep. In 1945 werd Joegoslavië door de zegevierende communistische Partizanen onder leiding van Josip Broz Tito heropgericht. De nieuwe regering behandelde Kroatisch en Servisch aanvankelijk als afzonderlijke talen, naast het Sloveens en het pas gestandaardiseerde Macedonisch. Maar al snel begon zij aan te dringen op een verenigd Servo-Kroatisch (of Kroatisch-Servisch). In de praktijk bleven de Kroaten het Latijnse alfabet gebruiken en sommige – maar niet alle – specifiek Kroatische woorden, terwijl de Serviërs zowel Latijn als cyrillisch gebruikten en woorden van buitenlandse oorsprong tolereerden.

Na het uiteenvallen van Joegoslavië in het begin van de jaren negentig begon elk van de nieuwe landen zijn eigen normen voor taalgebruik vast te stellen, en de term Servo-Kroatisch verdween uit het officiële gebruik. In taalstudies wordt de term soms nog gebruikt door auteurs buiten de regio, maar BCS (wat “Bosnisch-Kroatisch-Servisch” betekent) en, later, BCMS zijn ook populair geworden. In Servië heet de taal Servisch, en wordt het cyrillische schrift aangemoedigd ten koste van het Latijn. In Kroatië is er alleen Kroatisch; het purisme, met inbegrip van de praktijk om bepaalde woorden te verbieden vanwege hun echte of vermeende Servische oorsprong, was sterk in de jaren 1990, maar werd iets zwakker na 2000. De normalisatoren van het Kroatisch raadplegen niet langer Servische geleerden, noch vragen taalkundigen in Servië om input van Kroatië.

Montenegro riep in zijn grondwet van 2007 het Montenegrijns uit tot officiële taal van het land, hoewel ook het Servisch, Bosnisch, Albanees en Kroatisch een officiële status kregen. Sommige geleerden hoopten het Montenegrijns te kunnen onderscheiden van het Servisch door twee of drie nieuwe letters aan het alfabet toe te voegen voor specifiek Montenegrijnse medeklinkers, maar die worden niet algemeen gebruikt. In de praktijk komt de Montenegrijnse woordenschat overeen met die van Servië en wordt het cyrillische schrift verkozen boven het Latijnse, maar in tegenstelling tot het Servische gebruik handhaaft het Montenegrijnse gebruik de eerder genoemde je, ije-uitspraak.

Van de voormalige Joegoslavische staten heeft Bosnië-Herzegovina de meest complexe taalkundige situatie. Gezien de gemengde bevolking (enkele Kroaten, meer Serviërs en nog meer Bosniakken) voorzagen de Dayton-akkoorden van 1995 in Bosnische, Kroatische en Servische versies van officiële documenten. Deze verschillen in de praktijk slechts in enkele woorden en in alfabet (cyrillisch voor de Bosnische Serviërs, Latijn voor de anderen). Veel mensen in Bosnië en Herzegovina beweren Bosnisch te spreken (ongeacht of zij spellen volgens de officiële Bosnische normen), maar taalstandaardisatoren zowel in Kroatië als in Servië houden vol dat als er al een dergelijk verschijnsel bestaat, alleen Bosniakken het zouden gebruiken en dat het daarom Bosnisch moet worden genoemd.

In de 21e eeuw bestaan er dus twee goed afgelijnde standaardtalen (Kroatisch en Servisch) en krijgen er nog twee vorm (Bosnisch en Montenegrijns). Geschoolde sprekers uit elk van de landen kunnen met volledig begrip met elkaar converseren, slechts gehinderd door enkele alledaagse woorden en technische termen (vergelijkbaar met Britse boot en treacle tegenover Amerikaanse trunk en molasses). Sommigen beweren dan ook dat zij één taal spreken. Bij het schrijven kan men echter niet tegelijkertijd de Servische en Kroatische, of Montenegrijnse en Bosnische taalnormen volgen, dus in de praktijk bestaat er geen gemeenschappelijke norm.

Wayles Browne De redactie van Encyclopaedia Britannica

Geef een antwoord

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.