Assessment | Biopsychology | Comparative |Cognitive | Developmental | Language | Individual differences |Personality | Philosophy | Social |
Methods | Statistics |Clinical | Educational | Industrial |Professional items |World psychology |

Philosophy Index:Esthetica – Epistemologie – Ethiek – Logica – Metafysica -bewustzijn – Taalfilosofie – Wijsbegeerte – Wetenschapsfilosofie – Sociale en politieke filosofie -Filosofieën -Filosofen – Lijst van lijsten

Huidig filosofisch realisme is het geloof in een werkelijkheid die ontologisch volledig onafhankelijk is van onze conceptuele schema’s, linguïstische praktijken, overtuigingen, enz. Filosofen die realisme aanhangen geloven ook dat de waarheid bestaat uit de overeenstemming van een overtuiging met de werkelijkheid. We kunnen spreken van realisme met betrekking tot andere geesten, het verleden, de toekomst, universalia, wiskundige entiteiten (zoals natuurlijke getallen), morele categorieën, de materiële wereld, of zelfs het denken.

Realisten hebben de neiging te geloven dat wat we nu geloven slechts een benadering is van de werkelijkheid en dat elke nieuwe observatie ons dichter bij het begrijpen van de werkelijkheid brengt. In zijn Kantiaanse betekenis wordt realisme gecontrasteerd met idealisme. In hedendaagse zin staat realisme tegenover anti-realisme, vooral in de wetenschapsfilosofie.

Debatten over realisme

Ondanks de schijnbare rechtlijnigheid van het realistische standpunt, is er in de geschiedenis van de filosofie voortdurend discussie geweest over wat werkelijk is. Bovendien is er een aanzienlijke evolutie geweest in wat wordt bedoeld met de term “werkelijk”.

Het oudste gebruik van de term komt uit middeleeuwse interpretaties en bewerkingen van de Griekse filosofie. In deze middeleeuwse scholastieke filosofie betekende “realisme” echter iets anders — inderdaad, in sommige opzichten bijna het tegenovergestelde — van wat het vandaag betekent. In de middeleeuwse filosofie wordt realisme afgezet tegen “conceptualisme” en “nominalisme”. De tegenstelling tussen realisme en nominalisme kwam voort uit debatten over het probleem van de universalia. Universalia zijn termen of eigenschappen die op vele dingen kunnen worden toegepast, in plaats van één specifiek individu aan te duiden – bijvoorbeeld rood, schoonheid, vijf, of hond, in tegenstelling tot “Socrates” of “Athene”. Realisme stelt in dit verband dat universalia werkelijk bestaan, onafhankelijk en op de een of andere manier voorafgaand aan de wereld; het wordt in verband gebracht met Plato. Het conceptualisme stelt dat ze bestaan, maar alleen in de geest, het gematigd realisme stelt dat ze bestaan, maar alleen voor zover ze worden geconcretiseerd in specifieke dingen; ze bestaan niet los van het specifieke ding. Nominalisme stelt dat universalia helemaal niet “bestaan”; ze zijn niet meer dan woorden die we gebruiken om specifieke objecten te beschrijven, ze benoemen niets. Dit specifieke geschil over realisme is in de hedendaagse filosofie grotendeels betwistbaar, en dat al eeuwenlang.

In zijn Kantiaanse betekenis wordt realisme tegenover idealisme gesteld. In hedendaagse zin staat realisme tegenover anti-realisme, voornamelijk in de wetenschapsfilosofie.

Platonisch realisme

Platonisch realisme is een filosofische term die gewoonlijk wordt gebruikt om te verwijzen naar het idee van realisme met betrekking tot het bestaan van universalia of abstracte objecten naar de Griekse filosoof Plato (c. 427-c. 347 v.Chr.), een leerling van Socrates. Aangezien universalia door Plato als ideale vormen werden beschouwd, wordt deze houding verwarrend genoeg ook wel Platonisch idealisme genoemd. Dit moet niet verward worden met het Idealisme, zoals gepresenteerd door filosofen als George Berkeley: aangezien Platonische abstracties niet ruimtelijk, temporeel of mentaal zijn, zijn zij niet verenigbaar met de nadruk van het laatstgenoemde Idealisme op het mentale bestaan. Plato’s Vormen omvatten getallen en geometrische figuren, waardoor zij een theorie van mathematisch realisme zijn; zij omvatten ook de Vorm van het Goede, waardoor zij bovendien een theorie van ethisch realisme zijn.

De Schotse School van het Common Sense Realisme

Hoofdartikel: Common Sense Realism

Het Schotse Common Sense Realism is een filosofieschool die het naïef realisme trachtte te verdedigen tegen filosofische paradoxen en scepticisme, door te betogen dat zaken van gezond verstand binnen het bereik van het gemeenschappelijk begrip liggen en dat gezond verstand overtuigingen zelfs het leven en de gedachten beheersen van hen die niet-gemeenschappelijk overtuigingen aanhangen. Deze benadering vindt haar oorsprong in de ideeën van de meest prominente leden van de Schotse School van het Gezond Verstand, Thomas Reid, Adam Ferguson en Dugald Stewart, tijdens de 18e eeuwse Schotse Verlichting en bloeide aan het eind van de 18e en het begin van de 19e eeuw in Schotland en Amerika.

De wortels ervan kunnen worden gevonden in reacties op filosofen als John Locke, George Berkeley en David Hume. De benadering was een antwoord op het “ideale systeem” dat begon met Descartes’ concept van de beperkingen van de zintuiglijke ervaring en dat Locke en Hume leidde tot een scepticisme dat religie en het bewijs van de zintuigen evenzeer in twijfel trok. De realisten van het gezond verstand vonden het scepticisme absurd en zo strijdig met de gewone ervaring dat het verworpen moest worden. Zij leerden dat gewone ervaringen intuïtief zekere zekerheid verschaffen over het bestaan van het zelf, van werkelijke voorwerpen die gezien en gevoeld kunnen worden en van bepaalde “eerste beginselen” waarop een gezonde moraal en religieuze overtuigingen konden worden gebaseerd. Het basisprincipe werd door de stichter en grootste figuur Thomas Reid geformuleerd:

“Als er bepaalde principes zijn, zoals ik denk dat er zijn, die de constitutie van onze natuur ons doet geloven, en die we in de gewone zaken van het leven als vanzelfsprekend moeten aannemen, zonder er een reden voor te kunnen geven – dat zijn wat we de principes van het gezond verstand noemen; en wat er duidelijk mee in strijd is, noemen we absurd.”.

Naïef realisme

Naïef realisme, ook bekend als direct realisme, is een filosofie van de geest die geworteld is in een gezond verstand theorie van de waarneming die beweert dat de zintuigen ons voorzien van een direct bewustzijn van de externe wereld. Daarentegen beweren sommige vormen van idealisme dat er geen wereld bestaat behalve van de geest afhankelijke ideeën en sommige vormen van scepticisme zeggen dat we onze zintuigen niet kunnen vertrouwen. De realistische opvatting is dat voorwerpen uit materie bestaan, ruimte innemen en eigenschappen hebben, zoals grootte, vorm, textuur, geur, smaak en kleur, die gewoonlijk correct worden waargenomen. We nemen ze waar zoals ze werkelijk zijn. Objecten gehoorzamen aan de wetten van de fysica en behouden al hun eigenschappen, of er nu iemand is om ze waar te nemen of niet.

Wetenschappelijk realisme

Wetenschappelijk realisme is, op het meest algemene niveau, de opvatting dat de wereld die door de wetenschap wordt beschreven de werkelijke wereld is, zoals die is, onafhankelijk van wat wij ervan zouden kunnen denken. Binnen de wetenschapsfilosofie wordt het vaak opgevat als een antwoord op de vraag “hoe kan het succes van de wetenschap worden verklaard?” Het debat over wat het succes van de wetenschap inhoudt, spitst zich voornamelijk toe op de status van niet-waarneembare entiteiten waarover wetenschappelijke theorieën blijkbaar spreken. In het algemeen beweren zij die wetenschappelijk realist zijn dat men betrouwbare beweringen kan doen over niet-waarneembare entiteiten (d.w.z. dat zij dezelfde ontologische status hebben) als waarneembare entiteiten. Analytische filosofen zijn over het algemeen voorstander van wetenschappelijk realisme, in de zin dat zij de wetenschappelijke methode beschouwen als een betrouwbare gids voor de aard van de werkelijkheid. Het belangrijkste alternatief voor het wetenschappelijk realisme is het instrumentalisme.

Esthetisch realisme

Asthetisch realisme kan de bewering betekenen dat er geestonafhankelijke esthetische feiten bestaan, maar in algemene discussies over kunst zijn “realisme” en “realisme” complexe termen die een aantal verschillende betekenissen kunnen hebben.

Andere aspecten

• Esthetisch realisme, een filosofie gesticht door de Amerikaanse dichter en criticus Eli Siegel
• Australisch realisme of Australisch materialisme, een 20e-eeuwse filosofieschool in Australië
• Constructief realisme, een wetenschapsfilosofie
• Cornell-realisme, een opvatting in de meta-ethiek die in verband wordt gebracht met het werk van Richard Boyd en anderen
• Kritisch realisme, een filosofie van de waarneming die zich bezighoudt met de nauwkeurigheid van menselijke zintuiglijke gegevens
• Depressief realisme
• Direct realisme, een theorie van de waarneming
• Entiteits-realisme, een filosofische positie binnen het wetenschappelijk realisme
• Epistemologisch realisme, een subcategorie van het objectivisme
• Hyperrealisme of Hyperrealiteit, het onvermogen van het bewustzijn om werkelijkheid van fantasie te onderscheiden
• Rechtsrealisme
• Mathematisch realisme, een tak van de filosofie van de wiskunde
• Gematigd realisme, een standpunt dat stelt dat er geen rijk is waar universalia bestaan
• Modaal realisme, een filosofie gepropageerd door David Lewis, dat mogelijke werelden even reëel zijn als de werkelijke wereld
• Moreel realisme, de opvatting in de filosofie dat er objectieve morele waarden bestaan
• Nieuw realisme (filosofie), een school voor epistemologie uit het begin van de 20e eeuw die epistemologisch dualisme afwees
• Organisch realisme of de filosofie van het organisme, de metafysica van Alfred North Whitehead, nu bekend als procesfilosofie
• Platonisch realisme, een filosofie verwoord door Plato, die het bestaan van universalia poneert
• Quasi-realisme, een expressivistische meta-ethische theorie die stelt dat hoewel onze morele aanspraken projectivistisch zijn, we ze toch in realistische termen begrijpen
• Representatief realisme, de opvatting dat we de buitenwereld niet rechtstreeks kunnen waarnemen
• Speculatief realisme
• Transcendentaal realisme, een concept dat impliceert dat individuen een perfect begrip hebben van de beperkingen van hun eigen geest
• Waarheids-waarde koppeling realisme, een metafysisch concept dat uitlegt hoe men delen van de wereld kan begrijpen die kennelijk cognitief ontoegankelijk zijn

Zie ook

• Analytische filosofie
• Objectivisme
• Filosofie van de sociale wetenschap
• Principe van bivalentie
• Probleem van toekomstige contingenten

Critici

• Constructivistische epistemologie

Further reading

Books

• Alloy, L. B., & Abramson, L. Y. (1988). Depressief realisme: Vier theoretische perspectieven. New York, NY: Guilford Press.
• Almeder, R. F. (1992). Blind realisme: Een essay over menselijke kennis en natuurwetenschap. Lanham, MD, Engeland: Rowman & Littlefield.
• Anderson, D. L. (2007). Bewustzijn en realisme. Charlottesville, VA: Imprint Academic.
• Appleby, R. S. (2006). Conclusie: Verzoening en Realisme. Notre Dame, IN: University of Notre Dame Press.
• Arabatzis, T. (2007). Conceptuele verandering en wetenschappelijk realisme: Facing Kuhn’s challenge. New York, NY: Elsevier Science.
• Bain, A. (1880). Abstractie–Het abstracte idee. New York, NY: D Appleton & Company.
• Baker, L. R. (1995). Het verklaren van attitudes: Een praktische benadering van de geest. New York, NY: Cambridge University Press.
• Ben-Ze’ev, A. (1993). Het perceptuele systeem: Een filosofisch en psychologisch perspectief. New York, NY: Peter Lang Publishing.
• Bhaskar, R. (2002). Van wetenschap naar emancipatie: Vervreemding en de actualiteit van verlichting. Thousand Oaks, CA: Sage Publications, Inc.
• Blackburn, Simon (2005). Truth: A Guide, Oxford University Press, Inc.
• Burr, V. (1998). Overzicht: Realisme, relativisme, sociaal constructionisme en discours. Thousand Oaks, CA: Sage Publications, Inc.
• Chesni, Y., & Zenk, J. P. (1987). Dialectisch realisme: Naar een filosofie van de groei. Palo Alto, CA: The Live Oak Press.
• Collier, A. (1998). Taal, praktijk en realisme. Thousand Oaks, CA: Sage Publications, Inc.
• Davies, B. (1998). Het subject van de psychologie: Een commentaar op het relativisme/realisme debat. Thousand Oaks, CA: Sage Publications, Inc.
• Dennett, D. C. (2006). “Echte patronen”. New York, NY: Routledge/Taylor & Francis Group.
• Dolev, Y. (2007). Tijd en realisme: Metafysische en antimetafysische perspectieven. Cambridge, MA: MIT Press.
• Doris, J. M., & Plakias, A. (2008). Hoe te argumenteren over onenigheid: Evaluatieve diversiteit en moreel realisme. Cambridge, MA: MIT Press.
• Eucken, R., & Phelps, M. S. (1880). Realisme–Idealisme. New York, NY: D Appleton & Company.
• Fodor, J. (1991). Methodologisch solipsisme beschouwd als een onderzoeksstrategie in de cognitieve psychologie. Cambridge, MA: The MIT Press.
• Funder, D. C. (2001). Drie tendensen in het huidige onderzoek naar persoonsperceptie: Positiviteit, realisme, en verfijning. Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates Publishers.
• Harrison, S. (1989). Een nieuwe visualisatie van de relatie tussen geest en hersenen: Naïef realisme overstegen. Charlottesville, VA: University of Virginia Press.
• Held, B. S. (1995). Terug naar de werkelijkheid: Een kritiek op de postmoderne theorie in de psychotherapie. New York, NY: W W Norton & Co.
• Held, B. S. (2007). Inleiding. Washington, DC: American Psychological Association.
• Held, B. S. (2007). Ontologisch punt 2: Een midden-grond realistische ontologie? Washington, DC: American Psychological Association.
• Held, B. S. (2007). Ontologisch punt 3: Een ontologie van gesitueerde agency en transcendentie. Washington, DC: American Psychological Association.
• Held, B. S. (2007). De interpretatieve wending van de psychologie: De zoektocht naar waarheid en agency in de theoretische en filosofische psychologie. Washington, DC: American Psychological Association.
• Held, B. S. (2007). Situated warrant: A middle-ground realist epistemology? Washington, DC: American Psychological Association.
• Ladd, G. T. (1897). Idealisme en realisme. New York, NY: Charles Scribner’s Sons.
• Leiter, B. (2008). Tegen convergent moreel realisme: De respectieve rol van filosofische argumenten en empirisch bewijs. Cambridge, MA: MIT Press.
• Manicas, P. T. (2006). Een realistische filosofie van de sociale wetenschap: Verklaring en begrip. New York, NY: Cambridge University Press.
• Miller, A. (2006). Realisme en antirealisme. New York, NY: Clarendon Press/Oxford University Press.
• Montero, M. (1998). Het perverse en doordringende karakter van de werkelijkheid: Enkele opmerkingen over de effecten van monisme en dualisme. Thousand Oaks, CA: Sage Publications, Inc.
• Niiniluoto, I. (1994). Wetenschappelijk realisme en het probleem van het bewustzijn. Hillsdale, NJ, Engeland: Lawrence Erlbaum Associates, Inc.
• Orange, D. M. (1992). Subjectivisme, relativisme, en realisme in de psychoanalyse. Hillsdale, NJ, Engeland: Analytic Press, Inc.
• Pawson, R., & Tilley, N. (1997). Een inleiding tot wetenschappelijk-realistische evaluatie. Thousand Oaks, CA: Sage Publications, Inc.
• Pawson, R., & Tilley, N. (1997). Realistische evaluatie. Thousand Oaks, CA: Sage Publications, Inc.
• Perry, R. B. (1912). Een realistische theorie van kennis. New York, NY: Longmans, Green and Co.
• Perry, R. B. (1912). Een realistische theorie van de geest. New York, NY: Longmans, Green and Co.
• Plakias, A., & Doris, J. M. (2008). Hoe een meningsverschil te vinden: Filosofische diversiteit en moreel realisme. Cambridge, MA: MIT Press.
• Potter, J. (1998). Fragmenten in de realisatie van het relativisme. Thousand Oaks, CA: Sage Publications, Inc.
• Raftopoulos, A. (2005). Perceptuele Systemen en een Levensvatbare Vorm van Realisme. Hauppauge, NY: Nova Science Publishers.
• Schwegler, A., & Seelye, J. H. (1856). Idealisme en realisme. New York, NY: D Appleton & Company.
• Strawson, G. (1994). Mentale werkelijkheid. Cambridge, MA: The MIT Press.
• Strawson, P. F. (2002). Perceptie en haar objecten. Cambridge, MA: MIT Press.
• Suppe, F. (1989). De semantische conceptie van theorieën en wetenschappelijk realisme. Champaign, IL: University of Illinois Press.
• van Hezewijk, R. (1995). Het belang van realist te zijn. New York, NY: Springer Publishing Co.
• Whately, R. (1854). Van het realisme. Louisville, KY: Morton & Griswold.

Papers

Aanvullend materiaal

Boeken

• Bloomfield, P. (2008). Onenigheid over onenigheid. Cambridge, MA: MIT Press.
• Boghossian, P. A., & Velleman, J. D. (1997). Fysicalistische theorieën van kleuren. Cambridge, MA: The MIT Press.
• Bradley, F. H. (1922). Essay IX: Een noot over analyse. New York, NY: Oxford University Press.
• Bradley, F. H. (1922). Essay VIII: Enkele opmerkingen over absolute waarheid en over waarschijnlijkheid. New York, NY: Oxford University Press.
• Brown, S. D., Pujol, J., & Curt, B. C. (1998). Als één in een web? Discours, materialiteit en de plaats van ethiek. Thousand Oaks, CA: Sage Publications, Inc.
• Burkitt, I. (1998). Relaties, communicatie en macht. Thousand Oaks, CA: Sage Publications Ltd.
• Chow, S. L. (1995). Criticisms of experimentation revisited. New York, NY: Springer Publishing Co.
• Foster, D. (1998). Over de S-S kloof. Thousand Oaks, CA: Sage Publications, Inc.
• Hamilton, E. J. (1899). Realisme en nominalisme. Seattle, WA: Lowman and Hanford.
• Hamilton, W., Mansel, H. L., & Veitch, J. (1859). Lezing XXI. De presentatieve faculteit–I. Perceptie–Reid’s historische kijk op de theorieën van de perceptie. Boston, MA: Gould and Lincoln.
• Hamilton, W., Mansel, H. L., & Veitch, J. (1859). Lezing XXIII. De tegenwoordige faculteit–I. Perceptie–Was Reid een natuurlijk realist? Boston, MA: Gould and Lincoln.
• Hamilton, W., Mansel, H. L., & Veitch, J. (1859). Lezing XXV. De presentatieve faculteit–I. Perceptie–Bezwaren tegen de doctrine van natuurlijk realisme. Boston, MA: Gould and Lincoln.
• Hamilton, W., Mansel, H. L., & Veitch, J. (1863). Lezing XXIV. De tegenwoordige faculteit–I. Perceptie–Het onderscheid tussen eigenlijke waarneming en eigenlijke gewaarwording. Boston, MA: Gould and Lincoln.
• Hamilton, W., Mansel, H. L., & Veitch, J. (1863). Lezing XXV. De tegenwoordige faculteit–I. Perception–Objections to the doctrine of natural realism. Boston, MA: Gould and Lincoln.
• Hardy, A. G. (1988). Psychologie en de kritische revolutie. Guiderland, NY: James Publications.
• Katz, S. (1987). Is Gibson een relativist? New York, NY: St Martin’s Press.
• Loeb, D. (2008). Moreel incoherentisme: Hoe een metafysisch konijn uit een semantische hoed te toveren. Cambridge, MA: MIT Press.
• Loeb, D. (2008). Antwoord aan Gill en Sayre-McCord. Cambridge, MA: MIT Press.
• Marras, A. (2005). Commonsense Weerleggingen van Eliminativisme. New York, NY: Oxford University Press.
• Morawski, J. (1998). De terugkeer van spookpersonen? Thousand Oaks, CA: Sage Publications, Inc.
• Muller, F. M. (1887). Over de filosofie van Kant. New York, NY: Charles Scribner’s Sons.
• Murdoch, J. (1842). Pantheïstische filosofie. Hartford, CT: John C Wells.
• Robinson, W. S. (1999). Evolutie en vanzelfsprekendheid. Florence, KY: Taylor & Frances/Routledge.
• Royce, J. (1900). De onafhankelijke wezens: Een kritisch onderzoek van het realisme. New York, NY: MacMillan Co.
• Royce, J. (1900). Realisme en mystiek in de geschiedenis van het denken. New York, NY: MacMillan Co.
• Royce, J. (1900). De eenheid van het zijn, en de mystieke interpretatie. New York, NY: MacMillan Co.
• Sayre-McCord, G. (2008). Morele semantiek en empirisch onderzoek. Cambridge, MA: MIT Press.
• Seigfried, C. H. (1993). De wereld waarin wij praktisch leven. Washington, DC: American Psychological Association.
• Sharpe, R. A. (1990). Het maken van de menselijke geest. Florence, KY: Taylor & Frances/Routledge.
• Stankov, L., & Kleitman, S. (2008). Processen op de grens tussen cognitieve vermogens en persoonlijkheid: Vertrouwen en zijn realisme. Thousand Oaks, CA: Sage Publications, Inc.
• Tuomela, R. (1994). Het lot van de volkspsychologie. Hillsdale, NJ, Engeland: Lawrence Erlbaum Associates, Inc.
• Walter, J. E. (1879). The perception of extension by the sense of touch. Boston, MA: Estes and Lauriat.
• Walter, J. E. (1879). De ware aard en het proces van onze kennis van materie. Boston, MA: Estes and Lauriat.

Papers

• Google Scholar

Dissertations

• Biehl, J. S. (2003). Immorele psychologie: The cognitivist’s conundrum. Dissertation Abstracts International Section A: Humanities and Social Sciences.
• Chase, K. S. (1981). Romantiek, realisme, en het psychologische aspect van de mid-Victoriaanse roman: Dissertation Abstracts International.
• Grubbs, J. (1998). Echte wereld, echte gesprekken: Communication in an increasingly parasocial and pararealistic environment. Dissertation Abstracts International Section A: Humanities and Social Sciences.
• Huemer, M. (1999). Een direct-realistische verklaring van perceptueel bewustzijn. Dissertation Abstracts International Section A: Humanities and Social Sciences.
• Hulbert, M. C. (1993). Ideeën als daden van waarneming: Een direct-realistische interpretatie van Descartes’ theorie van de zintuiglijke waarneming: Dissertation Abstracts International.
• Nlandu, T. (1997). Werkelijkheid, perceptuele ervaring, en cognitie: Een studie in Charles Sanders Peirce’s filosofie van de geest. Dissertation Abstracts International Section A: Humanities and Social Sciences.
• Power, N. P. (1996). Intentioneel realisme, instrumentalisme en de toekomst van de volkspsychologie. Dissertation Abstracts International Section A: Humanities and Social Sciences.
• Pusch, D. (1996). The relationships between sociotropic and autonomous personality styles and perceptual biases in dysphoric and nondysphoric university students. Dissertation Abstracts International: Section B: The Sciences and Engineering.
• Ruttanachun, N. (1999). Stijl discriminatie van niet-kunst geschoolde volwassenen: Decentratievermogen en aandacht voor gemanipuleerde visuele elementen. Dissertation Abstracts International Section A: Humanities and Social Sciences.
• Sabates, M. H. (1998). Mentale oorzakelijkheid: Property parallellisme als antwoord op het probleem van uitsluiting. Dissertation Abstracts International Section A: Humanities and Social Sciences.
• Scales, S. J. (1996). Waarden in ethiek en wetenschap: A case against objective moral realism. Dissertation Abstracts International Section A: Humanities and Social Sciences.
• Schuber, S. P. (1977). Van romantiek naar realisme: Het binnendringen van de werkelijkheid in Byron’s Don Juan en Flaubert’s Madame Bovary: Dissertation Abstracts International.
• Webster, S. (1995). De retoriek van het realisme: Amerikaanse psychologie en Amerikaanse literatuur, 1860-1910. Dissertation Abstracts International: Section B: The Sciences and Engineering.
• Woudzia, L. A. (1997). Psychologisch realisme en de simulatietheorie van geloofstoewijzing. Dissertation Abstracts International Section A: Geesteswetenschappen en Sociale Wetenschappen.
• Ziomek, R. L. (1979). Een analyse van de relaties tussen filosofische attitudes en persoonlijkheidskenmerken: Dissertation Abstracts International.

• Stanford Encyclopedia of Philosophy entry
• Een experimentele test van niet-lokaal realisme. Natuurkundig onderzoeksartikel in Nature dat negatieve experimentele resultaten geeft voor bepaalde klassen van realisme in de zin van de natuurkunde.

• Cantor’s stelling
• Church’s stelling
• Church’s stelling
• Consistentie
• Effectieve methode
• Fundamenten van de wiskunde
• Gödel’s completeness theorema
• Gödel’s onvolledigheidsstellingen
• Grondigheid
• Volledigheid
• Ontbindbaarheid
• Interpretatie
• Löwenheim-Skolem stelling
• Metatheorema
• Voldoenbaarheid
• Onafhankelijkheid
• Onderscheid type-teken
• Onderscheid gebruik-vermelding

• Anderson
• Aristoteles
• Averroes
• Avicenna
• Bain
• Barwise
• Bernays
• Boole
• Boolos
• Cantor
• Carnap
• Church
• Chrysippus
• Curry
• De Morgan
• Frege
• Geach
• Gentzen
• Gödel
• Hilbert
• Kleene
• Kripke
• Leibniz
• Löwenheim
• Peano
• Peirce
• Putnam
• Quine
• Russell
• Schröder
• Scotus
• Skolem
• Smullyan
• Tarski
• Turing
• Whitehead
• William van Ockham
• Wittgenstein
• Zermelo

v-d-e Logica
Argumentatietheorie Axiologie Kritisch denken Computabiliteitsleer Formale semantiek Geschiedenis van de logica Informele logica Logica in de informatica Mathematische logica Mathematica Metalogica Metamathematica Modeltheorie Filosofische logica Filosofie Filosofie van de logica Filosofie van de wiskunde Bewijsvindingstheorie Zettheorie Antinductie Analytische waarheid Antinomie A priori Deductie Definitie Beschrijving Entailment Inductie Inferentie Logische consequentie Logische vorm Logische implicatie Logische waarheid Naam Noodzaak Betekenis Paradox Mogelijke wereld Vooronderstelling Betrouwbaarheid Redenering Redenering Referentie Semantiek Stelling Strikte implicatie Substitutie Syntaxis Waarheid Waarheidswaarde Geldigheid — Overzicht — Academische gebieden Fundamentele begrippen
Analyse Ambiguïteit Argument Geloof Bias Credibility Evidence Explacement Explanatory power Fact Fallacy Onderzoek Opinion Parsimony Premise Propaganda Prudentie Relevantie Retoriek Rigor Vaagheid Constructivisme Dialetheïsme Fictionalisme Finitisme Formalisme Intuitionisme Logisch atomisme Logicisme Nominalisme Platonisch realisme Pragmatisme Realisme — Filosofische logica — Kritisch denken en Informele logica Theorieën van deductie
	— Metalogica en metamathematica
Formale taal Vormingsregel Formaal systeem Deductief systeem Formaal bewijs Formale semantiek Wel-gevormde formule Set Element Klasse Klassieke logica Axioma Natuurlijke deductie Regel van inferentie Relatie Stelling Logisch gevolg Axiomatisch systeem Typentheorie Symbool Syntax Theorie Propositie Inferentie Argument Geldigheid Cogeniteit Syllogisme Overstand Venn-diagram Booleaanse functies Propositionele calculus Propositionele formule Logische connectieven Waarheidstabellen Eerste-order Quantifiers Predicaat Tweede-order Monadische predikatenrekening Verzameling Lege verzameling Enumeratie Extensionaliteit Eindige verzameling Functie Subverzameling Macht set Telbare set Recursieve set Domain Range Ordered pair Ontelbare set Model Interpretatie Niet-standaardmodel Finiete modeltheorie Waarheidswaarde Geldigheid Formeel bewijs Deductief systeem Formeel systeem Stelling Logisch gevolg Inferentieregel Syntaxis Recursie Recursieve verzameling Recursief telbare verzameling Beslissingsprobleem Church-Turing thesis Computeerbare functie Primitieve recursieve functie — Wiskundige logica — Algemeen
Alethisch Axiologisch Deontisch Doxastisch Epistemisch Temporeel Intuitionistische logica Constructieve analyse Heyting rekenkunde Intuïtionistische typentheorie Constructieve verzamelingenleer Graad van waarheid Vuzzy regel Vuzzy set Vuzzy eindige elementen Vuzzy set operaties Structuurregel Relevantielogica Lineaire logica Dialetheïsme Ontologie Ontologie taal — Niet-klassieke logica —
	— Logici
Outline of logic Index of logic articles Mathematische logica Booleaanse algebra Zettheorie Logici Regels van gevolgtrekkingen Paradoxen Fallacies Logische symbolen — Lijsten — Topics Anderen
* Portaal Categorie Outline WikiProject Talk changes

1. redirectTemplate:Philosophy

Deze pagina maakt gebruik van Creative Commons-gelicentieerde inhoud van Wikipedia (bekijk auteurs).