• 

• 

• 

• 

• 

door Ashley Miller
april 1999
uit nummer #20

Voordat ik beter wist, kweekte ik runnerbonen strikt als sierplant. Elk jaar plantte ik de aanzienlijke lavendelblauwe en zwarte zaden van de ‘Scarlet Runner’ en keek toe hoe ze ontkiemden en snel omhoog klauterden langs een rustiek latwerk bij de ingang van mijn tuin. Tegen juli droegen de ranken trossen opvallende rood-oranje bloesems tegen een weelderig groen bladerdek. De schoonheid van deze bloesems werd aangevuld met de fonkelende schittering van de robijnrode kolibries die van bloem tot bloem

	Zowel de jonge peulen als de bloemen van runnerbonen zijn smakelijk. In dit stadium zijn de peulen mals en hebben ze baat bij een eenvoudige culinaire behandeling.

Gewijd aan de culinaire mogelijkheden van pronkbonen door enthousiaste verhalen van vrienden die op bezoek waren in Engeland, waar ze vaak als groente worden geteeld, begon ik er in mijn keuken mee te experimenteren. Hun smaak en malsheid waren een openbaring en het begin van mijn passie voor deze veelzijdige peulvrucht die de schoonheid van de bloementuin combineert met de voedselwaarde van de moestuin.

Runnerbonen zijn, samen met andere leden van de Phaseolus-clan zoals de gewone boon en de limaboon, inheems in de zogenaamde Nieuwe Wereld. In een grot in het noordoosten van Mexico zijn overblijfselen van peulen gevonden die wel 6000 jaar oud kunnen zijn, maar botanici zijn het er niet over eens of het om een wilde of gedomesticeerde soort gaat. Zowel in Mexico als in Guatemala groeien deze wilde, kleinzadige wijnstokken nog steeds als vaste planten op koele, gedeeltelijk beschaduwde plaatsen waar ze op en over andere vegetatie klimmen.

Hoewel zowel de Latijnse naam van de pronkboon, Phaseolus coccineus (coccineus is Latijn voor scharlakenrood), als de naam van zijn bekendste cultivar, ‘Scarlet Runner’, wijzen op zijn opvallende bloemkenmerk, hebben niet alle pronkbonen deze opvallende rood-oranje bloesems. De kleurrijk genaamde ‘Painted Lady’, een Victoriaanse favoriet, is een scharlakenrode en witte tweekleurige. Sunset’ heeft mooie perzikkleurige bloesems, en er zijn een aantal witte soorten zoals ‘White Dutch’, ‘Grammy Tilley’, ‘The Czar’ en ‘Desirée’. Alle witgebloemde uitlopers produceren mollige, heerlijke witte zaden. Voor de tuinier die verder wil kijken dan ‘Scarlet Runner’, biedt Seed Savers Exchange in Decorah, Iowa, tientallen variëteiten aan haar leden. Deze en andere bronnen worden aan het eind van dit artikel vermeld.

‘Scarlet Runner’ peulen gaan open en onthullen prachtige lavendel kleurige bonen, die helaas zullen verkleuren tot bruin-paars wanneer ze gekookt worden.				‘Painted Lady’ runner beans hebben vlezige tweekleurige bloesems.

Kies je maat
Net zoals runner beans er in meer dan één kleur zijn, zijn ze er ook in meer dan één maat, zodat de tuinier verschillende opties heeft om de ruimte en het decoratieve effect te maximaliseren. Naast de bekende stoksoorten zijn er ook dwerg- en tussenvormen.

	Niet alle runner beans worden runner. De ‘Dwarf Bees’ worden slechts een paar meter hoog.

De dwergvariëteiten krijgen het blauwe lintje voor Mooiste Struikboon, met hun schitterende rood-oranje bloesems die boven het loof dansen. De twee algemeen verkrijgbare variëteiten, ‘Dwarf Bees’ en ‘Hammond Dwarf’, worden 1 tot 2 meter hoog en zijn decoratief genoeg om als een dubbele rand in een bloementuin te gebruiken. Hun peulen zijn 4 tot 5 centimeter lang.

Halflopers, zoals de tussenvorm wordt genoemd, zenden uitlopers van 3 tot 4 voet uit. De bekendste hiervan is ‘Aztec Dwarf White’, een oude variëteit die ook wel ‘Potato Bean’ en ‘Aztec Half Runner’ wordt genoemd. Deze variëteit is beter bestand tegen droogte en hitte dan de meeste andere pronkbonen. In vochtige gebieden moet deze boon van de grond worden geteeld op palen van 2 meter hoog of op tipi’s. Dit biedt ook een verhoogd podium voor de grote witte bloemen die 5-inch peulen gevuld met dikke witte bonen produceren.

Pole runner beans groeien ongebreideld 8 tot 10 meter en hebben een stevige ondersteuning nodig. Ik kweek mijn favoriete zwart gezaaide variëteit, ‘Black Knight’, boven mijn ingangsprieel. Als ik elke dag onder dit prieel van flamboyante bloesems en jumbo bonen peulen (vaak ten minste 10 centimeter lang) doorga, ben ik geïnspireerd en verblind door deze combinatie van vegetatieve schoonheid en culinaire mogelijkheden.

Pole runner beans kunnen ook worden geteeld op traditionele bonen tipi’s, trellised op nylon of metalen gaas, of getraind op touw dat is zig-zagged op en neer de horizontale leden van een houten frame goed verankerd in de grond. Bij deze laatste methode wordt het opruimen van de tuin aan het eind van het seizoen vereenvoudigd door het touw aan de boven- en onderkant door te knippen en zowel het touw als de uitgebloeide wijnstokken uit de tuin te slepen.

In Engeland worden runnerbonen die als groente worden geteeld, geleid op X-vormige latwerkjes die zijn gemaakt van rechte boompalen van een meter of acht die in de grond zijn geslagen. De X’s staan ongeveer 4 voet uit elkaar en zijn verbonden en gestabiliseerd door een horizontale paal die rust op en is vastgesjord aan het midden van de X.

Deze siergroenten zijn nuttig voor het beschaduwen van een raam tegen de felle zon als je ze opkweekt aan draden die lopen van korte staken die in de grond zijn geslagen tot schroeven die in het bovenste frame van het raam zijn gedreven. Ze kunnen ook in een grote kist of een plantenbak worden geteeld, maar moeten vochtig worden gehouden en op een plaats waar de hete zon ze niet zal doen verwelken.

Teelt kan niet eenvoudiger

	Pole runner beans kunnen wel 2 meter hoog worden en hebben een stevige steun nodig, zoals dit stevige prieel.

Runnerbonen zijn een lust voor het oog, ze zijn heerlijk om te eten, en alle drie de vormen zijn gemakkelijk te telen. Klinkt als plantaardige perfectie, maar zoals de dichter James Stephens opmerkte: “Niets is perfect. Er zitten knobbels in.” De klonten in runnerbonen zijn een lage productie.

In tegenstelling tot gewone bonen, die zelfbestuivend zijn, hebben runnerbonen insecten (meestal bijen) nodig om hun zelfbestuivende mechanisme in werking te stellen. Dit kenmerk kan leiden tot verminderde peulvorming. Een tweede feit dat de peulproductie beperkt, is dat deze bonen gevoelig zijn voor hoge temperaturen. Temperaturen boven 90˚F kunnen de bloesems doen vallen. In regio’s met zeer hete zomers vindt de beste peulproductie plaats in de nazomer en vroege herfst.

Deze veelzijdige peulvruchten zijn gemakkelijk te telen in het grootste deel van Noord-Amerika. Behalve wanneer ze bloeien, verdragen ze warme dagen en koele nachten en ontkiemen ze in koelere grond dan gewone bonen. Tuinbonen groeien het best in goed gedraineerde grond met veel organisch materiaal en een pH-waarde van meer dan 6,0. Als uw grond stikstofarm is, zullen ze baat hebben bij een vroege toepassing van oplosbare stikstof. In gebieden met gematigde zomers is een zonnige standplaats het beste. In gebieden als het diepe zuiden en het zuidwesten, waar een zomerdag vaak “zinderend” wordt genoemd, is een plek met enige schaduw in de namiddag wenselijk.

In mijn tuin in zone 4 plant ik eind mei zaadjes van 1 inch diep, 7 tot 10 dagen eerder dan ik gewone bonen plant. Wie in zone 3 tuiniert, kan een voorsprong nemen op het seizoen door drie weken voor de gemiddelde datum van de laatste vorst te beginnen met zaaien in afzonderlijke potten van 4 inch en ze vervolgens uit te planten wanneer de grond is opgewarmd.

Houd de zaden vochtig tijdens hun ontkiemings- en kiemstadia. Hun snelle opkomst en snelle groei herinnert me er altijd aan wat een toepasselijke naam “loperboon” is. Om ervoor te zorgen dat hun wortels vochtig blijven, mulch ik ze met oud stro wanneer de planten 3 of 4 centimeter hoog zijn. Tuiniers die gewend zijn aan het uiterlijk van zaailingen van gewone bonen, zullen een verschil opmerken wanneer hun pronkbonen opkomen: De zaadbladeren (zaadlobben) blijven ondergronds en de ranken beginnen tegen de klok in in plaats van met de klok mee te draaien. Tuinbonen produceren ook een zetmeelrijke wortel die aan het einde van het groeiseizoen kan worden gegraven en binnenshuis opgeslagen, zoals dahliawortels. Loperbonen groeien echter zo snel uit zaad dat het weinig zin heeft de wortels te bewaren. In vorstvrije gebieden zijn deze knollen overblijvend.

De afstand tussen de zaden van mijn pronkbonen hangt af van hoe ze zullen worden geteeld. Voor het opkweken van een paal, plant ik 8 zaden rond de basis en dun uit tot de vier sterkste. Dwergstokslabonen plant ik om de 15 cm in rijen met een tussenafstand van 30 cm. Voor het opkweken van stoklopers plant ik ze om de 5 cm en zet ze 6 cm uit elkaar.

Steunbonen hebben zelden last van plagen of ziekten. Ontkiemende zaden kunnen echter een maaltijd worden voor slakken of muizen, en wortelrot kan planten doden in te natte en zware grond.

Oogst bijna op elk moment
Het oogsten van gastronomische lekkernijen van runnerbonen begint eerder dan je zou denken. Hun eetbare bloemen geven roerbakgerechten en salades een kruidige smaak, en wanneer scharlakenrode bloesems worden gebruikt, wordt ook een vleugje levendige kleur toegevoegd. Net als gewone bonen kunnen runners worden geoogst in de dop-, dop- en droogfase.

Ik oogst zeer jonge peulen tussen 4 en 6 centimeter om te gebruiken als snijbonen. Bij deze grootte, denk ik dat hun smaak en malsheid superieur zijn aan gewone bonen. Omdat de peulen kunnen blijven groeien tot kolossale grootte (tot 18 inch), kunnen snijbonen over een lange periode worden geoogst. Naarmate ze zich verder ontwikkelen, lijken de brede, platte peulen op Romano-bonen op steroïden. Voor de beste snaps oogst u alleen platte peulen die geen tekenen van zaadontwikkeling vertonen.

Shell beans, de volgende fase van de oogst, zijn de zaden die in de peul worden gevormd. Zij moeten uit de peul worden verwijderd wanneer zij nog vochtig en glanzend zijn, voordat zij beginnen uit te drogen. Sommige van de lavendelzaadvariëteiten, zoals “Scarlet Runner” en “Butler”, zijn in dit stadium schitterend, schokkend roze. Deze kleur verandert in een bruinige tint tijdens het koken. Let erop dat de peulen dunner en flexibeler worden en dat de ontwikkelde bonen als uitstulpingen in de peul te zien zijn.

Het laatste stadium van de oogst van runnerbonen treedt op wanneer de peulen verdord en broos zijn en de bonen erin droog zijn. Ik verzamel ze in grote papieren zakken, schrijf de naam van de variëteit op de buitenkant en berg ze op een droge plaats op tot ik tijd heb om ze te doppen. Dit is een prettig aspect van het oogsten van droge bonen: als je ze eenmaal hebt geplukt, kun je ze in de hoek laten liggen tot je er klaar voor bent.

Bronnen voor runner-bean seed Bountiful Gardens 18001 Shafer Ranch Rd Willits CA 95490 707-459-6410 www.bountifulgardens.org Seed Savers Exchange 3094 North Winn Road, Decorah, Iowa 52101 563-382-5990 www.seedsavers.org Territorial Seed Company PO Box 158 Cottage Grove, OR 97424 800-626-0866 www.territorialseed.com

Runnerbonen zijn, net als de meer bekende gewone bonen, in elk stadium lekker om te eten en kunnen in recepten meestal worden vervangen. Vanwege hun grote omvang moeten dop- en gedroogde bonen langer worden gekookt dan hun minder royale verwanten.

Bij het koken van de eerste tere snijbonen bereid ik ze het liefst zo eenvoudig mogelijk in hun geheel, op dezelfde manier als ik verse doperwten kook – 4 minuten zachtjes laten koken en op smaak brengen met een beetje boter en zout. Naarmate de peulen groter worden en hun jeugdige delicatesse verliezen, moeten ze langer worden gekookt en kunnen meer assertieve smaken worden gebruikt, zoals knoflook, olijfolie en citroensap. Afhankelijk van de grootte en de variëteit kunnen er bij grotere peulen sliertjes aan de zijkanten zitten. Deze moeten voor het koken worden verwijderd door voorzichtig een puntje af te breken en het touwtje naar beneden te trekken.

Zowel dop- als gedroogde bonen behouden hun vorm bij lang koken, waardoor ze goed geschikt zijn voor soepen en stoofschotels. Als het oog wil strelen, bijvoorbeeld in salades, bedenk dan dat het levendige magenta en lavendel van sommige vers geoogste bonen na het koken modderig beige wordt. In dat geval geef ik de voorkeur aan zwarte of witte bonen. Omdat deze bonen zo zwaar zijn, is mijn favoriete manier om ze te serveren, de grootte ervan benadrukken. Gestoken met een tandenstoker en gedompeld in een romige, kruidige dressing, zijn ze een publiekslieveling.

Als je dacht dat deze groenten slechts decoratief waren, denk dan nog eens na. Om een oude showtune te parafraseren, runner beans zijn mooi om naar te kijken, heerlijk om te weten.