Hoeveel hoorns heeft een eenhoorn? Het is het soort strikvraag dat je zou kunnen tegenkomen als je naar de Britse televisieserie QI kijkt. Eén, hoor ik u zeggen – dat weet iedereen. Eenhoorns hebben maar EEN hoorn (de hint zit in de naam). En dat dacht ik vroeger ook, maar het lijkt erop dat we allemaal beduveld zijn. Soms kan een eenhoorn TWEE hoorns hebben. Ik weet het, toch? Wat nu?

Een leeuwachtige eenhoorn: British Library Burney MS 97, f. 18r

Ik kwam de beruchte eenhoorn met twee hoorns voor het eerst tegen bij het selecteren van de voorwerpen voor de nieuwe tentoonstelling van de British Library, Harry Potter: A History of Magic (#BLHarryPotter). Het hieronder afgebeelde gedrukte boek, dat in de tentoonstelling te zien is, bevat een diagram met vijf verschillende soorten eenhoorns. Het werd gepubliceerd in Parijs in 1694 en is het werk van Pierre Pomet, een Franse apotheker. Afgezien van het feit dat je elke dag iets nieuws ontdekt – het is ongelooflijk dat er zoveel eenhoornsoorten zijn geïdentificeerd – valt je oog ook op het beest in de linkerbenedenhoek. Het heeft duidelijk een paar hoorns. Dat is toch bedrog?

Vijf eenhoornsoorten, in Pierre Pomet, Histoire générale des Drogues, traitant des plantes, des animaux et des mineraux (Parijs, 1694): British Library 37.h.7., deel 2, p. 9

Bij nadere beschouwing kwam ik te weten dat de mysterieuze eenhoorn in kwestie bekend staat als een pirassoipi. Wij zouden geneigd kunnen zijn om het een tweehoorn te noemen. Als we dieper graven, komen we te weten dat hij werd beschreven als zo groot als een muilezel en zo harig als een beer. Maar ons verhaal neemt dan een nogal verontrustende wending. Pomet merkte op dat eenhoornhoornhoorn “goed gebruikt werd, vanwege de grote eigenschappen die eraan worden toegeschreven, voornamelijk tegen vergiften”. Eenhoorns, met andere woorden, werden gewaardeerd voor hun lichaamsdelen. De nogal griezelige afbeelding hieronder, afkomstig uit een studie over de eenhoorn door Ambroise Paré, gepubliceerd in 1582, toont op de achtergrond het doden en villen van een pirassoipi. Paré was chirurg van de Franse kroon en hij had een grote belangstelling voor vreemde verschijnselen (zijn boek bevat ook hoofdstukken over mummies en vergiften). In zijn commentaar gaf hij toe niet zeker te weten of de lichaamsdelen van de eenhoorn een geneeskrachtige werking zouden hebben.

Een Italiaanse eenhoorn, in Discours d’Ambroise Paré, Conseiller et Premier Chirurgien du Roy. Asçavoir, de la mumie, de la licorne, des venins, et de la peste (Parijs, 1582): British Library 461.b.11.(1.), f. 27r

Laten we nog eens kijken naar de ongewone eenhoorn die aan het begin van deze blogpost is afgebeeld. Het is gevonden in een 16de-eeuws Grieks manuscript, bij een gedicht van Manuel Philes genaamd Over de eigenschappen van dieren. Volgens het gedicht was de eenhoorn een wild beest met een gevaarlijke beet: hij had de staart van een zwijn en de bek van een leeuw. Duidelijk geen eenhoorn, nietwaar?

De eenhoorn met de staart van een zwijn en de bek van een leeuw: Burney MS 97, f. 18r

De eenhoorn is niet het enige dier dat in dit manuscript is afgebeeld. De pagina’s zijn gevuld met tekeningen van reigers en pelikanen, een wolf en een stekelvarken, en zelfs een inktvis. Een van mijn favorieten is de illustratie van de mythische centaur: het heeft een paar overgeëxpandeerde menselijke armen die dienen als zijn voorpoten. De schrijver van dit manuscript is Angelos Vergekios, een Cyprioot die in Frankrijk woonde, en de illustrator zou zijn dochter zijn geweest. Hier is een selectie van die afbeeldingen om uw eetlust op te wekken. (Een paar jaar geleden hebben we de digitalisering van alle Griekse manuscripten van de British Library voltooid, dankzij de gulheid van de Stavros Niarchos Foundation: het hele manuscript kan worden bekeken op onze site Gedigitaliseerde manuscripten). We zouden graag zien dat u ze allemaal bekijkt en ons uw favorieten laat weten (gebruik Twitter of het commentaarformulier hieronder).

Een reiger: Burney MS 97, f. 4r

Uilen: Burney MS 97, f. 10r

Een leeuwin: Burney MS 97, f. 16v

Een centaur: Burney MS 97, f. 19v

Een stekelvarken: Burney MS 97, f. 26v

Is het veilig om terug in het water te gaan? Een zwaardvis, een narwal, een hamerhaai en een walvis: Burney MS 97, f. 31v

Een omgekeerde octopus: Burney MS 97, f. 40r

Een inktvis: Burney MS 97, f. 41v

En hiermee zijn we weer terug bij het thema dat we aan het begin van deze blogpost introduceerden. Het is een centrale premisse van onze tentoonstelling, Harry Potter: A History of Magic, dat er veel dingen in de echte wereld zijn die we niet goed begrijpen of waar we niet eens weet van hebben. Toen de conservatoren een paar jaar geleden met hun onderzoek begonnen, had ik nooit kunnen denken dat we een eenhoorn met twee hoorns zouden tegenkomen, en dat onze reis ons tegelijkertijd zou laten kennismaken met zo’n prachtig geïllustreerd manuscript. En nu kun je het ook aan je vrienden laten zien, wanneer iemand vraagt “hoeveel hoorns heeft een eenhoorn?”.

Harry Potter: A History of Magic is tot 28 februari 2018 te zien in de British Library in Londen.