Onze columnist beschouwt de realiteit van het dagelijks bestaan van de vrouwen die in de 18e eeuw in Ottomaanse harems werden gehouden.

Ik wist van een oude dame op de King’s Road, die nu dood is, en die door een diplomatieke bewonderaar van haar als hulpje was gestuurd, met het argument dat ze iemand nodig had om te koken en schoon te maken. Pas geleidelijk drong het tot haar kinderen door dat deze vrouw niet betaald werd – ze was eigenlijk bedoeld als een geschenk. Het idee dat dit in het moderne Londen zou kunnen doorgaan, lijkt een vreselijke aantasting van de menselijke waardigheid.

Ik moest hieraan denken toen ik net begon aan een stuk waarin ik uitleg wat Ottomaanse harems inhielden. Het hoort bij een nieuwe productie van Mozarts eerste opera, Abduction from the Seraglio, die deze zomer op het Grange Festival wordt opgevoerd.

De Habsburgse keizer Josef, die in 1782 de eerste avond in Wenen bijwoonde, genoot van de voorstelling, maar waarschuwde Mozart dat hij ’te veel noten’ had gebruikt, vermoedelijk in dezelfde trant als George III, die de auteur van het meerdelige The Decline and Fall of the Roman Empire benaderde met de opmerking:

Een van de dingen die me opvallen aan de opera is hoe positief Mozart, die pas 26 was, zich de harem van de pasja voorstelde. Het is geen kooi van losbandigheid, maar eerder stoffig en flirterig, zoals het hof van Jozef.

De twee interessante dames die er gevangen zitten, Konstanze en haar dienstmeisje Blonde, behouden hun deugdzaamheid en plannen hun ontsnapping, met de hulp van hun minnaars buiten de muren. De pasja vangt hen allen, maar als een echte heer laat hij hen vrij op grond van liefde die alles overwint.

Dit is een nogal rococo-achtig verhaal over de manier waarop harems werkten, maar het is niet ver gezocht. Lady Mary Wortley Montagu bezocht harems in Constantinopel in de jaren 1720. Ze vond ze, vergeleken met Londense salons, nogal vrij en gemakkelijk en haar kijk op de Ottomaanse slavernij was nogal provocerend.

‘Ik kan het niet nalaten de menselijkheid van de Turken voor deze wezens te bejubelen,’ schreef ze, na een bezoek aan de slavenmarkt.

‘Ze worden nooit slecht gebruikt en hun slavernij is naar mijn mening niet erger dan de slavernij over de hele wereld.

Dame Mary mag dan een roze bril hebben gehad, ze voegde in ieder geval de daad bij het woord: ze werd de eerste Europeaan die de Turkse praktijk van inenting accepteerde en moedig liet ze haar geliefde zoon inenten tegen pokken.

Het andere punt van belang in Abduction is dat Blonde Engels is. Mozart en zijn publiek begrepen het onmiddellijk toen ze verklaarde: Meisjes zijn geen goederen om weg te geven! Ik ben een Engelse vrouw, geboren voor de vrijheid, en ik trotseer iedereen die mij wil dwingen zijn wil te doen! Voltaire en Montesquieu bewonderden ook onze staat van dienst op het gebied van wederzijds respect en het kampioenschap van de vrijheid, de echte Britse waarden die politici altijd met moeite kunnen definiëren als hun dat op de radio wordt gevraagd.

Onze hang naar vrijheid mag dan vaak onder druk hebben gestaan, maar we hebben nooit een politiestaat bestuurd. Er was geen Terreur, geen ID-kaarten, willekeurige arrestatie of snelrecht en naarmate de 19e eeuw vorderde, waren politieke vluchtelingen zoals Kossuth of Marx vrij om te komen en te gaan.

De traditie is niet verenigbaar met het hebben van een slaaf op de Koningsweg, maar macht kan van twee kanten komen. De onbetaalde dienstmeid in kwestie toonde haar wrok door het eten steeds heter en pikanter te maken. Een voor een weigerden de bezoekers van haar meesteres het te eten.

Ze verdubbelde haar inspanningen met de chili, totdat het eten zo heet werd dat zelfs zij het niet kon verdragen en de enige die onverstoorbaar doorging haar meesteres was, die het toevallig zo lekker vond.