Astrologie en horoscooprubrieken zijn een bekend verschijnsel in roddelbladen, damesbladen en op het web. Ze beweren, voor sommigen controversieel, dat er een betekenisvol verband bestaat tussen hemelse en aardse gebeurtenissen, met name menselijke aangelegenheden.

Astrologie zoals we die nu kennen, waarbij planeten worden gekoppeld aan de 12 dierenriemtekens om het leven op aarde in goede banen te leiden, werd bedacht in het Midden-Oosten en het klassieke Griekenland tussen de vijfde en de eerste eeuw voor Christus. Het werd grotendeels doorgegeven aan de 21e eeuw via de islamitische wereld.

Dezer dagen wekt astrologie verguizing op uit twee hoeken. Aan de ene kant staan de evangelische christenen, die de astrologie op zijn best als misleidend en op zijn slechtst als satanisch beschouwen. Aan de andere kant veroordelen sceptici het idee dat ons lot in de sterren kan liggen als frauduleus en zelfs schadelijk.

Als dergelijke beweringen waar zijn, is het belangrijk om uit te zoeken hoeveel mensen in astrologie geloven, en waarom. De tijd is rijp voor serieus onderzoek.

Betekenissen en geloof

Hoe veel mensen in astrologie geloven en waarom ze dat nog steeds doen – zelfs wanneer hun eigen ervaringen het tegendeel bewijzen – is voor velen een nieuwsgierigheid. Maar om deze vragen te kunnen beantwoorden, moeten we eerst meer vloeiende categorieën van geloof en ongeloof ontwikkelen. We kunnen niet eenvoudigweg zeggen dat aanhangers van de astrologie er volledig in geloven, of dat anderen het volledig verwerpen. Het is een ingewikkelde kwestie, zelfs voor professionele astrologen en onderzoekers.

Er zijn aanwijzingen dat meer dan 90% van de volwassenen hun zonnetekens (dierenriemtekens) kennen. Uit sommige enquêtes blijkt ook dat meer dan de helft het ermee eens is dat de karakterbeschrijvingen van de tekens goed bij elkaar passen: Ariërs zijn energiek, Taureanen koppig en Schorpioenen geheimzinnig, bijvoorbeeld.

Om te weten te komen wat de meest betrokken “gelovigen” – dat wil zeggen zij die toegewijde volgelingen zijn of zich professioneel met astrologie bezighouden – denken, heb ik van 1998 tot 2012 vragenlijsten verspreid onder openbare groepen en astrologieconferenties. Het doel van dit recent gepubliceerde onderzoek was specifiek om vast te stellen hoeveel mensen in astrologie geloven, en waarom. De meeste gepubliceerde cijfers over het geloof in astrologie zijn afkomstig van Gallup peilingen in Groot-Brittannië, Canada en de VS tussen 1975 en 1996 – waarop ongeveer 25% van de ondervraagde volwassenen “ja” antwoordde op vragen als “gelooft u in horoscopen?”.

We zouden kunnen verwachten dat alle beoefenaars en studenten van astrologie zouden zeggen dat ze geloven. Maar toen ik de vraag voorlegde aan de afgevaardigden op een conferentie van de British Astrological Association, zei slechts 27% “ja” – ongeveer evenveel als de algemene bevolking. Toen ik de astrologen die niet “geloven” naar hun redenen vroeg, antwoordden ze dat astrologie net zo min een kwestie van geloof is als televisie of muziek: het is echt, dus heeft niets met geloof te maken. Of om het anders te zeggen: mensen geloven alleen in dingen die niet bestaan. Daarom kunnen publieksenquêtes over geloof misleidende resultaten opleveren.

Waardevolle raad

Tijdens mijn onderzoek heb ik een vaste methode gevolgd waarbij ik een reeks vragen stelde over attitudes en activiteit, maar daarbij het woord geloof helemaal vermeed. Het beeld dat daaruit naar voren kwam, is veel complexer dan het eenvoudige binaire onderscheid tussen geloof en ongeloof doet vermoeden.

In een van mijn groepen – overwegend mannelijke studenten tussen 18 en 21 jaar – stelde ik vast dat 70% eens per maand een horoscopenrubriek las en dat 51% de adviezen op prijs stelde. Andere vragen leverden een enorme variatie op: 98% kende zijn zonneteken, 45% dacht dat het zijn persoonlijkheid beschreef, 25% zei dat het nauwkeurige voorspellingen kan doen, en 20% dacht dat de sterren het leven op aarde beïnvloeden. De hogere cijfers liggen dicht bij eerder onderzoek waaruit bleek dat 73% van de Britse volwassenen in astrologie gelooft, terwijl de laagste cijfers vergelijkbaar zijn met die uit de peilingen van Gallup.

Ik stelde nog andere vragen over het gedrag van de studenten en over hun attitudes. Bijna de helft (45%) bekende dat ze de zonnetekens van hun potentiële of huidige partners hadden opgezocht om hun relaties beter te kunnen beheren, en 31% had hun voorspellingen voor het komende jaar gelezen.

Wat duidelijk werd uit al mijn enquêtes is dat wanneer we vragen stellen over persoonlijke ervaring, betekenis en gedrag – zoals het waarderen van het advies van een astroloog of het achterhalen van de tekens van partners – de positieve antwoorden ongeveer twee keer zo hoog zijn, zo niet meer, dan wanneer we vragen naar uitspraken over objectieve feiten (zoals “doet astrologie nauwkeurige voorspellingen?”).

Mijn steekproeven waren klein, en elke steekproef vertegenwoordigde een momentopname van een bepaalde groep, wat het moeilijk maakt om te veralgemenen. Maar ze suggereren allemaal dat wanneer we een verscheidenheid aan vragen stellen, we tot verschillende antwoorden komen. Hoeveel mensen geloven in astrologie? Het zou 22% kunnen zijn. Het kan 73% zijn. Het verschil tussen de twee cijfers is wat ik de “belief gap” noem, de zone van twijfel en onzekerheid tussen diepe en oppervlakkige betrokkenheid.

Dus waarom geloven mensen in astrologie? Het probleem dat we hebben is het vaststellen van betrouwbaar onderzoek. Als we niet tot het eerste honk kunnen doordringen en er niet achter kunnen komen hoeveel mensen erin geloven, dan lopen pogingen om vast te stellen waarom mensen het zinvol vinden – een beter woord dan geloof – vast.