Een brief van Adolf Hitler waarin Max Born, de “vader van de kwantummechanica”, formeel van een Duitse universiteit wordt verwijderd, is onthuld als onderdeel van een tentoonstelling van archieven aan de universiteit van Cambridge.

De 84 dozen met documenten van Born bevatten ook foto’s van zijn tijdgenoten en familie, evenals een ansichtkaart van Albert Einstein.

Born, die leefde van 1882 tot 1970, won in 1954 de Nobelprijs voor Natuurkunde voor zijn werk aan de interpretatie van Schrodingers golffunctie en wordt, samen met Niels Bohr, Werner Heisenberg en Paul Dirac, gezien als een van de belangrijkste denkers achter de theorie van de kwantummechanica.

“Deze theorie is niet alleen van fundamenteel belang voor laboratoriumfysici – zij is van cruciaal belang voor moderne communicatie- en computertechnologieën, zoals het ontwerp en de werking van lasers en elektronische apparaten, en verklaart overigens ook waarom materie stabiel genoeg is om leven mogelijk te maken,” aldus Dr. Michael Hall, lid van het Centre for Quantum Dynamics aan de Griffith-universiteit.

De Duitse fysicus, die in 1882 in een joodse familie werd geboren, bekeerde zich na zijn huwelijk tot het lutheranisme. De nazi-autoriteiten beschouwden hem echter nog steeds als jood en ontheffen hem van zijn post aan de universiteit van Göttingen.

Born verhuisde naar de universiteit van Cambridge en verbleef vervolgens korte tijd in Bangalore, waarna hij een positie aanvaardde aan de universiteit van Edinburgh.

Onder de studenten die hij onderwees bevonden zich negen Nobelprijswinnende natuurkundigen, waaronder Heisenberg, die tijdens de Tweede Wereldoorlog onderzoek deed naar kernwapens voor de Duitse regering.

Het archief bevat ook een brief uit 1947 van Born aan zijn zoon Gustav, waarin hij Heisenberg beschrijft als “enigszins besmet met nazi-ideeën… maar ondanks alles mochten we hem enorm graag.” In een brief uit 1952 van Born aan zijn zoon wordt gezegd dat Heisenberg ten onrechte wordt gecrediteerd voor veel van Born’s ontdekkingen.

“Born’s verhaal is een ongelooflijk verhaal. Hoewel hij pacifist was, was hij de leraar van de uitvinders van de atoombom. Hij werd gedwongen nazi-Duitsland te ontvluchten en was 40 jaar bevriend met Einstein. Hij leverde de eerste zelfconsistente wiskundige formulering van de kwantummechanica en ontwikkelde het concept dat op atomair niveau natuurkundige processen worden bepaald door waarschijnlijkheden, een heel ander perspectief dan dat van de klassieke natuurkunde,” aldus Lynsey Robertson, die aan de archiefcollectie heeft gewerkt.

Borns ontdekkingen betekenden een enorme verschuiving ten opzichte van het eerdere beeld van de Newtoniaanse natuurkunde, waarin deeltjes altijd vaststaande eigenschappen hadden. Einstein stond erom bekend dat hij deze verandering in visie niet wilde accepteren, aldus Dr. Hall van de Griffith University.

“Born gaf echter een precieze formule voor de kwantumwaarschijnlijkheden, in termen van de kwantum ‘golffunctie’, die elke dag opnieuw wordt geverifieerd in experimenten met kwantumsystemen,” zei hij.

“Born hielp ook bij het creëren van een nieuwe filosofische kijk op de wereld in het algemeen, als zijnde een willekeurige en onzekere plaats om in te verkeren, in plaats van een keurig en ordelijk uurwerkuniversum.”

In zijn toespraak bij de aanvaarding van de Nobelprijs in 1954 zei Born: “Het werk waarvoor mij de Nobelprijs is toegekend, is van het soort dat geen onmiddellijk effect heeft op het leven en de activiteit van de mens, maar eerder op het denken van de mens.”

“Misschien was dat toen waar, maar dat is het nu zeker niet, en was het een paar jaar later ook niet. Born’s werk in de kwantummechanica heeft rechtstreeks geleid tot technologieën die ons dagelijks leven beheersen – de transistor en de laser,” zei Dr. Michael J. Biercuk, een natuurkundige van de Universiteit van Sydney.

“Born’s invloed is groter geweest dan hij zich ooit had kunnen voorstellen.”

Born heeft ook geholpen bij de oprichting van Pugwash, een beweging van wetenschappers en beleidsmakers die zich verzetten tegen kernwapens en gewapende conflicten. Olivia Newton-John is zijn kleindochter.