Lancering van een V-2 raket

Deel 1: “Voorbij de nul”: De openingspagina’s van de roman volgen Pirate Prentice, een werknemer van de Special Operations Executive, eerst in zijn dromen, en later rond het huis in oorlogstijd in Londen dat hij deelt met enkele anderen in de S.O.E. Hij wordt al snel naar de plaats van een V-2 raketinslag gedreven. Piraat’s medewerker Teddy Bloat fotografeert een kaart met daarop de seksuele ontmoetingen van U.S. Army Lt. Tyrone Slothrop, een medewerker van een fictieve technische inlichtingendienst, ACHTUNG. Slothrop en zijn achtergrond worden gedetailleerd beschreven aan de hand van gesprekken met enkele van zijn medewerkers en door verwijzingen naar de voorgeschiedenis van zijn familie, die teruggaat tot de vroege koloniale tijd, in de Berkshire Mountains in het westen van Massachusetts. (Er zijn losse parallellen met Pynchons eigen familiegeschiedenis.) Slothrops (fictieve) woonplaats Mingeborough wordt voor het eerst genoemd (hoewel de stad en een jongetje met de naam Hogan Slothrop al eerder voorkwamen in Pynchons korte verhaal, “De Geheime Integratie”). Die familiale omgeving zal later in de roman nog verschillende keren vermeld worden, na de neergang van de familie in de loop der tijd binnen een puriteinse erfenis van steriliteit en dood.

Werknemers van een fictief topgeheim psychologisch oorlogsagentschap genaamd PISCES, gevestigd in een voormalig krankzinnigengesticht bekend als “The White Visitation”, onderzoeken Slothrop’s kaart van zijn vermeende seksuele ontmoetingen in Londen, waarbij ze ontdekken dat elke locatie een V-2 raketinslag op dezelfde plaats met enkele dagen lijkt te vooraf te gaan. Dit toeval intrigeert de Pavloviaanse gedragspsycholoog Edward W. Pointsman, die denkt dat er een direct oorzakelijk verband kan zijn tussen Slothrops erecties en de raketinslagen, en zijn medewerker, de statisticus Roger Mexico, die suggereert dat het verband slechts een toevallige samenloop van waarschijnlijkheden is, zoals te zien is in Poisson Distributies, wat leidt tot verdere beschouwingen in dit deel en later over onderwerpen zo breed als het occulte, determinisme, het omgekeerde verloop van de tijd, en de seksualiteit van de raket zelf. Pointsman is des te meer geïntrigeerd als hij ontdekt dat Slothrop als baby was onderworpen aan gedragsexperimenten van ene Dr. Laszlo Jamf, waarbij zijn penis werd gestimuleerd tot erecties.

Vele personages die pas later belangrijk worden, worden geïntroduceerd in “Beyond the Zero”, waaronder een van Dr. Jamf’s vroegere studenten, Franz Pökler, een Duitse ingenieur die heeft gewerkt aan vroege Duitse experimenten in de rakettechniek en later aan de V-2 raket, en Pökler’s vrouw Leni, een vroegere radicale studente. Anderen die in deel één een belangrijke rol spelen, zoals Pointsman’s medewerker Thomas Gwenhidwy en Roger Mexico’s vriendin Jessica Swanlake, verdwijnen uit het verhaal en duiken pas veel later weer op. De meeste van de 400 genoemde personages komen slechts één keer voor en dienen slechts om de reusachtige omvang van Pynchons universum aan te tonen. De namen van personages bestaan soms uit schandalige woordspelingen (zoals “Joaquin Stick”), maar kunnen ook betrekking hebben op bepaalde karaktertrekken van dat personage of op thema’s in de roman. Sommige namen van historische personages hebben ook thematische relevantie. Onder invloed van natrium amytal, toegediend via Pointsman’s manoeuvres, heeft Slothrop een hallucinerende flashback naar een scène in Boston’s Roxbury district. Hier wordt onder andere verwezen naar “Red, the Negro shoeshine boy”, die veel later bekend zal worden als de Black Power leider Malcolm X, en jazz saxofonist Charlie “Yardbird” Parker, die beiden een bedreiging vormen voor het blanke racisme. Een ander fictief personage, Katje Borgesius, wordt in dit deel benaderd door Piraat om haar in veiligheid te brengen van het vasteland naar Engeland. Katje was een Nederlandse dubbelspion die was geïnfiltreerd in een V-2 raket lanceerbatterij onder leiding van een sadistische SS officier genaamd Kapitein Blicero. Blicero had Katje en een jonge soldaat genaamd Gottfried als seksslaven gehouden in een perverse uitvoering van het Hans en Grietje verhaal. Blicero (een Germaanse naam die dood betekent) blijkt echter ook de codenaam te zijn van een voormalige luitenant Weissman (“White Man”) die eerder voorkwam in Pynchon’s eerste roman, V. Hij had een relatie met Enzian, een Herero die hij naar Duitsland had gebracht vanuit Duits Zuid-West Afrika (nu Namibië), en die de leider is van een groep Herero raket technici bekend als het Schwarzkommando, die Blicero hadden geholpen bij zijn eigen project om een raket te maken en af te vuren. Katje daarentegen komt in Engeland onder de controle van Pointsman, terwijl Roger Mexico, als het kerstseizoen ten einde loopt, zich zorgen maakt over het verlies van Jessica Swanlake aan haar andere, bureaucratische en gezette, vriendje, Jeremy (ook wel “Beaver” genoemd vanwege zijn baard).

Deel twee: “Un Perm’ au Casino Hermann Goering”: Slothrop wordt door zijn superieuren onder mysterieuze omstandigheden weggestuurd naar een casino aan de pas bevrijde Franse Rivièra, waar zich bijna het hele tweede deel afspeelt. Hij wordt in feite in de gaten gehouden door medewerkers van Pointsman, waaronder Katje en een linguïst genaamd Sir Stephen Dodson-Truck. Een van de meer bizarre Pavloviaanse episodes betreft de conditionering van octopus Grigori om Katje aan te vallen. Vroeg in deel twee valt de octopus Katje aan op het strand in Frankrijk, en Slothrop is “toevallig” in de buurt om haar te redden. Katje en Slothrop hebben uiteindelijk seks. In het Casino verneemt hij van een raket met het onregelmatige serienummer 00000 (Slothrop merkt op dat het nummeringssysteem geen vier nullen in één serie toelaat, laat staan vijf), die is voorzien van een mysterieus onderdeel genaamd de S-Gerät (afkorting van Schwarzgerät, ‘zwart apparaat’), gemaakt van de tot dan toe onbekende kunststof Imipolex G. Er wordt gesuggereerd dat Slothrop’s voorkennis van raketinslagen te danken is aan het feit dat hij als zuigeling werd geconditioneerd door de maker van Imipolex G, Laszlo Jamf. Later wordt de realiteit van dit verhaal in twijfel getrokken, evenals het bestaan van Slothrop’s oorspronkelijke seksuele uitspattingen.

Tussen, in De Witte Visitatie, brengt Pointsman de eenheid en haar missie onder zijn controle. De commandant van de eenheid, brigadegeneraal Ernest Pudding, die wordt achtervolgd door zijn traumatische herinneringen aan de Eerste Wereldoorlog, wordt tot (letterlijke) onderwerping gebracht door middel van sado-masochistische rituelen met Katje, in elkaar gezet door Pointsman.

Slothrop wordt steeds paranoïder, als oude bekenden verdwijnen. Hij vermoedt dat hij in de gaten wordt gehouden en neemt de gedaante aan (een van de vele) van “Ian Scuffling,” een Britse oorlogscorrespondent. Hij ontsnapt uit het casino naar “The Zone”, de samengebalde na-oorlogse woestenij van Europa, eerst naar Nice in Frankrijk en dan naar Zwitserland, op zoek naar de 00000 en S-Gerät. In het slot van deel twee blijkt Katje veilig in Engeland te zijn, genietend van een dag aan het strand met Roger Mexico en Jessica, en met Pointsman, die belast is met Slothrops heimelijke toezicht. Hoewel ze geen contact kan opnemen met Slothrop (of het hem verboden is contact op te nemen), blijft Katje zijn acties volgen via Pointsman, die steeds meer tekenen van mentale instabiliteit vertoont.

Derde deel, “In The Zone”: De zoektocht van Slothrop gaat nog enige tijd door terwijl hij andere personages ontmoet of achterna wordt gezeten, op verschillende momenten vergeleken met personages als Orpheus en Tannhauser van Wagner. Hij komt meer te weten over zijn eigen verleden, de experimenten die Dr. Jamf op hem uitvoerde, en de kennelijke medeplichtigheid van zijn vader. In dit deel begint Slothrop te twijfelen of zijn zoektocht naar de S-Gerat wel een zoektocht naar de Graal is en merkt hij dat zijn paranoia (“de angst dat alles met elkaar samenhangt”) plaatsmaakt voor “anti-paranoia” (“de angst dat niets met elkaar samenhangt”). Onderweg ontmoet hij Geli Tripping, een zelfbenoemde heks die verliefd is op een Russische kolonel, Vaslav Tchitcherine, die eerder voor de Sovjet-Unie had gewerkt om het Nieuwe Turkse Alfabet naar Centraal-Azië te brengen, vooral naar Khirghizstan, waar hij een mystieke ervaring had gezocht die het “Khirghiz Light” werd genoemd. Slothrop en Geli hebben een bijna-mystieke ervaring op de top van de Brocken, de Duitse berg die het decor vormde voor de Walpurgisnacht in Goethe’s Faust. Slothrops reizen brengen hem naar Nordhausen, in Duitsland, en het Mittlewerk, waar V-2 raketten werden geassembleerd met behulp van slavenarbeiders uit het concentratiekamp Dora. Geconfronteerd met de racistische Amerikaanse majoor Duane Marvy, ontsnapt hij in een slapstick achtervolging.

Slothrop ontmoet leden van het Schwarzkommando, een fictief kader van Afrikaanse rakettechnici, afstammend van overlevenden van de Herero genocide van 1904 die door Duitse kolonialen naar Europa werden gebracht. Een uitgebreid subplot beschrijft een schisma binnen het Schwarzkommando; de ene factie is uit op een programma van raciale zelfmoord, terwijl de andere een mystieke, semi-religieuze betekenis vindt in de V-2 raket. Een ander lang subplot beschrijft Tchitcherine’s verleden en zijn zoektocht om Enzian, leider van de laatste groep van het Schwarzkommando en, zo blijkt, Tchitcherine’s half-broer, op te jagen en te doden.

Met papieren die hem identificeren als de voormalige Duitse filmster Max Schlepzig in Berlijn, neemt Slothrop een opera-vikingkostuum aan waarbij de hoorns van de helm zijn verwijderd, zodat het lijkt op een raketneuskegel en krijgt de naam “Rocketman”. Een van de mensen die hij ontmoet is de Amerikaanse zeeman Pig Bodine (die of wiens voorouders in de meeste andere werken van Pynchon voorkomen). Bodine geeft Slothrop de opdracht om een grote voorraad hasj terug te halen uit het centrum van de Conferentie van Potsdam. In de nabijgelegen verlaten filmstudio die ooit het centrum van de Duitse filmindustrie was, ontmoet Slothrop Margherita (Greta) Erdmann, een voormalige stomme filmactrice uit de tijd van de Duitse expressionistische film, nu in lichamelijk en geestelijk verval. Slothrop ontmoet ook Gerhardt von Göll, een megalomane Duitse regisseur. die eerder in Groot-Brittannië te zien was geweest, toen hij een valse propagandafilm regisseerde met zwarte soldaten in Duitsland. Von Göll is nu betrokken bij zwarte markt activiteiten. In de langste episode van het boek komen we meer te weten over de voorgeschiedenis van Franz Pökler, die een kind, Ilse, verwekte bij zijn vrouw Leni nadat hij Greta’s beeltenis had opgewekt in een erotische scène in Alpdrücken, von Göll’s “meesterwerk”. Greta was tijdens de opnamen van die scène ook zwanger geraakt en had zelf een dochter, Bianca, gekregen. Terwijl hij aan het V-2 project werkte, werd Pökler door Blicero gedwongen aan het S-Gerät te werken. Ilse werd door Blicero in een concentratiekamp vastgehouden en mocht Pökler slechts één keer per jaar bezoeken. Naarmate Ilse ouder wordt, krijgt Pökler echter steeds meer het paranoïde vermoeden dat zij in werkelijkheid een reeks bedriegsters is die elk jaar worden gestuurd om hem gunstig te stemmen. Pökler’s werk voor Blicero is verbonden met de geschiedenis van de organische chemie, met haar eigen resultaten in de productie van kleurstoffen en kunststoffen en de internationale kartels die deze zouden gaan beheersen, zoals I.G. Farben, en een cultuur van dood-in-het-leven.

Slothrop wordt door Margherita naar Noord-Duitsland geleid en op de Anubis, een privé-jacht (genoemd naar de Egyptische god van de doden) gevuld met ongeremde Europese aristocraten. Hier heeft Slothrop seks met de tienerdochter van Margherita, Bianca. Margherita en haar partner Thanatz blijken meer te weten over de 00000, S-Gerät en Imipolex G dan ze laten blijken. Vaandrig Morituri, een Japanse verbindingsofficier, vertelt Slothrop hoe Margherita en Thanatz hun rondreizende sado-masochistische act naar de raketbatterij van kapitein Blicero hadden gebracht, van waaruit Raket 00000 blijkbaar was afgevuurd in de lente van 1945, tegen het einde van de oorlog. Margherita bracht vele dagen door in een mysterieuze en dubbelzinnig beschreven fabriek, waar ze werd gekleed in een outfit gemaakt van het “erotische” plastic Imipolex G. Slothrop valt overboord en wordt gered door zwarthandelaren die op weg zijn naar Peenemünde, de testplaats voor de V-2 raket, die nu bezet is door Sovjettroepen.

Slothrop keert later terug naar de Anubis om Bianca dood aan te treffen, wat mogelijk zijn reeds gesuggereerde aftakeling versnelt. Hij vervolgt zijn pelgrimstocht door Noord-Duitsland, na van kleding te zijn verwisseld met Tchitcherine, en komt aan bij Lüneberg Heath en de stad Cuxhaven, ook plaatsen van tests en lanceringen door geallieerde troepen van buitgemaakte V-2 raketten. Onderweg ontmoet hij opnieuw majoor Marvy, die hem niet herkent. Op een dorpsfeest wordt hij door kinderen uitgenodigd om het kostuum van een voorchristelijke varkensheld, “Plechazunga”, aan te trekken. Bij een ontmoeting met Pökler in het verlaten pretpark waar Ilse vroeger haar vader ontmoette, komt Slothrop meer te weten over zijn jeugd en de 00000. Het wordt steeds duidelijker dat Slothrop verbonden is met Laszlo Jamf via Lyle Bland, een vriend van de familie Slothrop die blijkbaar een rol heeft gespeeld in de financiering van Jamf’s experimenten op de zuigeling Slothrop. Bland, op zijn beurt, is verbonden met vele draden, inclusief flipperkasten en de Vrijmetselaars, die hem betrekken als deel van een internationale samenzwering van industriële kartels.

Slothrop wordt voorgesteld aan en slaapt met Solange, een prostituee die eigenlijk Leni Pökler is, onlangs zelf bevrijd uit een concentratiekamp. In hetzelfde gebouw heeft majoor Marvy het varkenskostuum van Slothrop gevonden en trekt het aan. Hij wordt echter betrapt, verdoofd en gecastreerd door agenten van Pointsman, die denken dat Slothrop nog steeds in het kostuum zit. In de hele Zone hebben zich grote politieke en sociale veranderingen voorgedaan. Tegen het einde van dit deel keren verschillende personages terug die sinds het begin van het boek niet meer zijn gezien, waaronder Pointsman, die nu officieel in ongenade is gevallen, terwijl bureaucratische agenten overwegen hoe ze met hem moeten omgaan. Andere personages, waaronder Pirate Prentice en Katje Borgesius, beginnen samen te smelten tot een groep die zich voordoet als de “Tegenkracht” in verzet tegen het opkomende naoorlogse industrieel-militaire complex.

Deel Vier: De Tegenkracht: Elementen in dit deel worden steeds fantastischer en soms zelfverwijzend, waarbij de verteller op een gegeven moment zegt: “Je zult oorzaak en gevolg willen. Oké” (pagina 663 in de Viking editie) voordat hij uitlegt hoe bepaalde gebeurtenissen in deel 3 met elkaar samenhangen. Ondanks de pogingen van sommigen om hem te redden, wordt Slothrop herhaaldelijk op een zijspoor gezet totdat zijn persona totaal versplintert, meer dan honderd pagina’s voor het einde van de roman. Een flashback onthult hoe Roger Mexico, nu in Duitsland, lid is geworden van de Tegenkracht, ondanks haar inherente tegenstrijdigheden als een groep die zich organiseert tegen internationale organisaties. Een lange uitweiding geeft het verhaal van “Byron the Bulb”, een bewuste, schijnbaar onsterfelijke gloeilamp wiens bestaan verband houdt met Dr. Jamf en zijn experimenten en met de integratie van energiebedrijven en hun Grid in het netwerk van kartels. Het Schwarzkommando wordt herenigd en voltooit de bouw van hun eigen versie van de 00000-raket.

Er zijn verschillende korte, hallucinerende verhalen over komische, feilbare superhelden; dwaze Kamikazepiloten; en een “Incident in het Transvesites’ Toilet” waar Slothrop zich in travestie heeft verstopt. Dergelijke incidenten kunnen producten zijn van Slothrop’s uiteindelijk ingestorte geest; of van de steeds chaotischer wordende stand van zaken buiten het rijk van een opkomende technologische klasse en maatschappij die de “Raketen-Stadt” van de toekomst genoemd gaat worden. Voor Slothrop culmineren deze scènes min of meer in het vinden, en niet begrijpen, van een krantenkop die het atoombombardement op Hiroshima aankondigt.

Tchitcherine krijgt van zijn superieur te horen dat hij met een aantal Duitse raketwetenschappers terug moet naar de U.S.S.R., ondanks zijn eigen twijfels over de marxistische dialectiek. Er wordt een conferentie gehouden door leden van de tegenmacht, waarvan er nu enkele zijn met een twijfelachtig verleden, persoonlijkheid of motieven, zoals von Göll. Jessica vertelt Roger dat ze met Jeremy/Beaver gaat trouwen. Roger en Pig Bodine worden uitgenodigd voor een diner bij een Duitse industrieel en weten met behulp van walgelijke culinaire hoogstandjes te ontsnappen, maar het wordt steeds duidelijker dat de Tegenkracht niet in staat is de opkomende Raketstaat te bestrijden, deels omdat “de Man in elk van onze hersenen een bijkantoor heeft.”

Enige individuen bieden echter enige hoop. Eerder had Slothrop een jongetje ontmoet op wat een vergeefse zoektocht lijkt te zijn naar zijn verloren lemming. Bij een nieuwe ontmoeting blijkt dat de lemming is gevonden. Geli Trippings volledige liefde voor Tchitcherine en haar verbondenheid met de natuurlijke organische wereld staat in contrast met een flashback waarin Blicero aan Gottfried zijn obsessieve verlangen uitlegt om de natuur en “haar cyclus van infectie en dood” te overstijgen. Geli betovert Tchitcherine wel, waardoor hij (misschien) Enzian niet herkent als ze elkaar eindelijk ontmoeten, waardoor een mogelijk fatale ontmoeting wordt voorkomen.

De laatste identificatie van Slothrop van enige zekerheid is zijn foto op de hoes van een album van obscure Engels band “The Fool” (een andere toespeling op Tarot, die steeds significanter wordt), waar hij wordt gecrediteerd als bespeler van de harmonica en kazoo. De ongeveer honderd pagina’s van de roman bevatten getitelde vignetten die gebeurtenissen in Slothrop’s woonplaats Mingeborough samenvatten; een (zelf-referentiële) lezing van de Tarot kaarten bieden voor Weismann/Blicero, die zich ook voorbereidt op een laatste lancering van de 00000 raket met Gottfried in de neuskegel; mislukte reddingen op het laatste moment beschrijven door populaire cultuurhelden; en toespelingen maken op het Offer van Isaac en de mythische figuren van Apollo en Orpheus.

Als de roman een dubbelzinnig einde nadert, wordt de lancering van de raket met Gottfied afgewisseld met scènes uit de tijd van de publicatie van de roman, in het (fictieve) Orpheus (film) Theater in Los Angeles, geleid door een personage met de naam “Richard M. Zhlubb,” een dun verholen parodie op president Richard Nixon. Zhlubb organiseert een “Bengt Ekarot / Maria Casares Film Festival.” Beide acteurs speelden personificaties van de Dood, in respectievelijk Ingmar Bergman’s The Seventh Seal en Jean Cocteau’s Orpheus, openlijke voorbeelden van verschillende mogelijke verwijzingen in de roman naar Europese modernistische cinema. De roman eindigt als een raket (misschien die van Weissman) bevroren is in zijn laatste moment van afdaling boven het theater, waar de film die wordt geprojecteerd is gebroken, en een hymne gecomponeerd door Slothrop’s ketterse koloniale voorvader, William Slothrop, wordt aangeboden.

Naar deze afbeelding van Wernher von Braun wordt in het verhaal verwezen, wat een vrij exact tijdskader geeft voor sommige gebeurtenissen in het boek.