Leer en español.

Bij de geboorte zijn de hersenen het meest onderontwikkelde orgaan in ons lichaam. Het duurt tot halverwege de twintig voordat onze hersenen volgroeid zijn. Elke ernstige en langdurige tegenslag, zoals een plotselinge, onverwachte en langdurige scheiding van een verzorger, verandert de structuur van de zich ontwikkelende hersenen. Het beschadigt het vermogen van een kind om emoties te verwerken en laat littekens na die ingrijpend en levenslang zijn.

Dat is slecht nieuws, want hoewel president Trump zijn “zero-tolerance” immigratiebeleid van het scheiden van ouders en kinderen aan de grens heeft beëindigd, zijn er ongeveer 2.300 kinderen van wie de hereniging met ouders onzeker blijft.

In mijn psychiatrische en therapeutische praktijk werk ik met kinderen en volwassenen die als kind een onverwachte en blijvende scheiding van hun ouders hebben meegemaakt. Met sommigen gaat het beter dan met anderen. Sommigen worstelen met ernstige psychiatrische stoornissen, terwijl anderen geen psychiatrische diagnose hebben. Toch is hun gevoel van veiligheid en vertrouwen in anderen gecompromitteerd. De impact van scheidingstrauma’s is blijvend.

Geboren om gevoed te worden

Altriciale soorten, zoals de mens, zijn afhankelijk van ouderlijke zorg voor overleving en ontwikkeling na de geboorte. De ouder is nodig om de temperatuur van het kroost te regelen en voedsel en bescherming tegen bedreigingen van de omgeving te bieden. Dit wordt bereikt door de band van de ouder met de nakomeling, die een diepe gehechtheid voedt. Pasgeborenen leren snel dat tekenen van ouderlijke aanwezigheid, zoals beeld, stem, aanraking of geur, een teken van veiligheid zijn.

Studies bij zoogdieren tonen aan dat zuigelingen zich van nature schikken naar de emoties van de ouders. De aanwezigheid van een kalme en zorgzame ouder geeft een kind een gevoel van veiligheid. Integendeel, angst en onrust van de ouders activeren de hersencircuits van de zuigeling die verantwoordelijk zijn voor het verwerken van stress, pijn en dreiging. Het vermogen van een verzorger om de emoties van het kroost te reguleren is een adaptieve functie die in onze genen is gecodeerd. Voordat we onze eigen onafhankelijke ervaringen hebben, beginnen we te leren wat veilig en wat gevaarlijk is in de omringende omgeving door observatie en interactie met onze ouders. Dit vergroot onze kansen op overleving en succes in de wereld.

Uit tal van studies blijkt dat de aanwezigheid van de ouders belangrijker is dan de omgeving voor het emotionele welzijn van een zuigeling of een zeer jong kind. Zolang de ouder aanwezig is en kalm en zorgzaam blijft, is het kind in staat om vele bedreigingen en tegenslagen te doorstaan. Metaforisch gesproken is de verzorger de wereld voor het jonge kind.

Scheiding verandert de structuur van de hersenen

De aanwezigheid van de ouders is ook noodzakelijk voor de harmonieuze groei en ontwikkeling van een mens. Dat geldt ook voor de ontwikkeling van onze psychologische en sociale functies, zoals ons vermogen om op stress te reageren en onze emoties zelf te reguleren of ons vermogen om anderen te vertrouwen en in een groep te functioneren.

Elke ernstige en langdurige verstoring van de ouderlijke zorg, vooral bij zuigelingen en zeer jonge kinderen, verandert hoe de jonge hersenen zich ontwikkelen. Zeer jonge kinderen, jonger dan vijf jaar, die van hun ouders zijn gescheiden, kunnen niet meer op hun aanwezigheid en zorg rekenen, waardoor hun stressniveaus pieken. Wanneer stresshormonen zoals cortisol, epinefrine en noradrenaline stijgen, veranderen ze de fysiologische functies van ons lichaam om ons beter voor te bereiden op bedreigingen. Langdurige verhogingen van de niveaus van stresshormonen verstoren echter de fysiologische functies en induceren ontstekingen en epigenetische veranderingen – chemische veranderingen die de activiteit van onze genen verstoren. Het aan- of uitzetten van genen op het verkeerde moment verandert het ontwikkelingstraject van de hersenen, waardoor wordt veranderd hoe neurale netwerken worden gevormd en hoe hersengebieden communiceren.

Studies van kinderen die van hun ouders zijn gescheiden of door hun ouders zijn verwaarloosd, en experimenteel onderzoek op dieren, tonen consequent aan dat de verstoring van ouderlijke aanwezigheid en zorg een vroegtijdige en snelle rijping veroorzaakt van hersencircuits die verantwoordelijk zijn voor het verwerken van stress en bedreiging. Deze snelle ontwikkeling verandert de bedrading van de hersenen en verandert de manier waarop emoties worden verwerkt.

Korte, scherpe scheiding veroorzaakt snel schade

Laboratoriumstudies tonen aan dat het niet lang duurt voordat scheiding deze baby’s en kinderen pijn doet.

In laboratoriumknaagdieren worden deze veranderingen in de hersenbedrading teweeggebracht wanneer een pup slechts twee tot drie uur per dag van zijn moeder wordt gescheiden gedurende een aantal opeenvolgende dagen. We weten dat de stress bij de pups wordt veroorzaakt door de afwezigheid van de moeder en niet door andere veranderingen in de omgeving, omdat de onderzoekers de pups tijdens het experiment bleven voeden en hun lichaamstemperatuur op peil hielden.

Vroegtijdige rijping van stress- en dreigingsverwerkingsnetwerken in de hersenen van kinderen die van hun ouders zijn gescheiden, stagneert de ontwikkeling van het kind en leidt tot verlies van flexibiliteit bij het reageren op gevaar. De meesten van ons zijn bijvoorbeeld in staat om “af te leren” wat we in eerste instantie als bedreigend of eng hebben beschouwd. Als iets of iemand niet meer gevaarlijk is, passen onze verdedigingsreacties zich aan en dooft onze angst. Dit vermogen om dreiging af te leren wordt aangetast bij van moederszijde gescheiden dieren.

De daaropvolgende hereniging met een ouder, of de vervanging door een nieuwe verzorger, kan de veranderingen veroorzaakt door deze vroege scheidingsstress niet ongedaan maken.

Hersenfoto’s onthullen veranderde hersenstructuren

Hersenbeeldvormingsstudies tonen structurele en functionele veranderingen aan in de hersenen van kinderen die van hun ouders zijn gescheiden. De stress van de scheiding verhoogt de grootte van de amygdala, een sleutelstructuur in dreigingsverwerking en emotie, en wijzigt de amygdala-verbindingen met andere hersengebieden. Op moleculair niveau verandert de scheiding de expressie van receptoren op het oppervlak van hersencellen die betrokken zijn bij stressrespons en emotieregulatie. Zonder het juiste aantal receptoren wordt de communicatie tussen neuronen verstoord.

Het trauma van permanente of tijdelijke scheiding brengt algemene gezondheidsrisico’s met zich mee en beïnvloedt academische prestaties, succes in de carrière en het persoonlijke leven. In het bijzonder verhoogt het verlies of de scheiding van ouders de kans op verschillende psychiatrische stoornissen, waaronder posttraumatische stress, angst-, stemmings-, psychotische of middelengebruikstoornissen.

Het gevoel van veiligheid en het daarmee samenhangende vermogen om zich met anderen te verbinden, het vermogen om dreiging te detecteren en erop te reageren, evenals het vermogen om de eigen emoties en stress te reguleren, zijn van vitaal belang. Vroege herprogrammering van neurale circuits die aan deze functies ten grondslag liggen, kan de fysieke, emotionele en cognitieve ontwikkeling van het kind direct of indirect veranderen en levenslange veranderingen veroorzaken.