Bekend om haar extravagante jurken, torenhoge kapsels en koninklijke status, is Marie-Antoinette een van de beroemdste koninginnen van Frankrijk. Haar gevoel voor mode en haar persoonlijkheid blijven trends beïnvloeden en inspireren creatieven. In de film van Sofia Coppola wordt Marie-Antoinette bijvoorbeeld afgeschilderd als een frivool, naïef jong meisje, dat meer geïnteresseerd is in jurken, gebak en feesten dan in politieke intriges. Dit is een van de gangbare voorstellingen van de koningin: een dwaze vrouw die geobsedeerd is door haar uiterlijk en plezier maken. Toch heeft de historische figuur ook een andere kant: een rebelse, onafhankelijke vrouw. Gehaat of bewonderd, Marie-Antoinette heeft altijd sterke emoties losgemaakt, net als haar excentrieke manier van kleden. Kleding kan een middel zijn om te communiceren en een statement over te brengen; het is zelden zo zinloos als het lijkt. Was Marie-Antoinette een egoïstisch modeslachtoffer – die het uitgehongerde volk opdroeg brioche te eten – of was haar kleding voor haar een manier om uitdrukking te geven aan haar vrijmoedige en vrije geest?

Op 14-jarige leeftijd werd Marie-Antoinette aan een van de wreedste rechtbanken van Europa geworpen. Gekozen op basis van haar fysieke schoonheid en om politieke redenen, was het de bedoeling dat zij de toekomstige koning van Frankrijk zou baren. Elke beweging van haar werd nauwkeurig onderzocht en besproken. Het zat haar niet lekker dat ze gedurende de eerste zeven jaar van haar huwelijk met de koning nooit intiem waren. In die tijd, toen haar enige doel het voortbrengen van een erfgenaam was, was het feit dat zij hier niet in slaagde uiterst vernederend en het voorwerp van openbare kritiek.

Snel maakte de koningin duidelijk dat zij volgens haar eigen regels ging leven. Zij stelde de strenge gedragsregels en etiquette van het hof niet op prijs en vond al snel haar eigen veilige plek in het Trianon: een kleiner paleis in de buurt van Versailles, geflankeerd door een functionerende boerderij, waar zij zich alleen of met haar vrienden terugtrok om uit te rusten en af en toe een luxueus feest te geven. Maar volgens het protocol moest de koningin met de koning naar bed – als ze dat niet deed, was dat een schandaal.

Schandaal bleef haar hele leven verbonden met Marie-Antoinette. Door zich niet te houden aan de regels die bij haar rang hoorden, maakte Marie-Antoinette veel vijanden. Roddel en achterklap werden heel gewoon, zelfs nadat zij eindelijk haar eerste kind had gekregen. Haar keuze van jurken, verre van onopvallend, was een andere vorm van rebellie van haar kant.

Met haar kledingkeuze doorbrak Marie-Antoinette de traditionele sociale orde. Verveeld door haar echtgenoot, en geen echte politieke rol toebedeeld, besloot de koningin haar laatste troef uit te spelen: de mode gebruiken als middel tot zelfexpressie, aan een hof waar alles om het uiterlijk draaide. Marie-Antoinette was een echte fashionista en bedacht samen met haar stylisten buitensporige jurken en kapsels. Ze weigerde het traditionele korset van die tijd te dragen, omdat ze het als een martelvoorwerp beschouwde. Als koningin van Frankrijk mocht ze de mode volgen, maar zonder provocatie. Marie-Antoinette negeerde de etiquette, en gaf de voorkeur aan extravagante outfits. Een tijd lang volgde het volk het voorbeeld van de koningin en nam zwaartekracht tartende kapsels aan, en jurken overladen met stof.

Dat wil zeggen, tot de koningin te ver ging. Eerst besloot ze dat ze lange witte jurken van katoen wilde dragen, zoals de boeren deden. Met deze japon kon ze zich vrij bewegen en voelde ze zich dichter bij de natuur. Marie-Antoinette zag er minder uit als een koningin en meer als een melkmeisje, een misstap die door het Franse volk als verraad werd opgevat. Bovendien werd de koningin ervan beschuldigd enorme sommen geld uit te geven aan haar kleding, in plaats van voorrang te geven aan het welzijn van haar volk. Haar uitdagende modegevoel leidde ertoe dat het koninkrijk de buitenlandse koningin wantrouwde.

Hoewel Marie-Antoinette niet de enige reden is die de Franse revolutie uitlokte – en haar extravagante garderobe niet de enige reden was waarom men haar niet mocht -, heeft haar eigenaardige karakter zeker bijgedragen tot het wantrouwen in de Franse monarchie, aangezien zij symbool kwam te staan voor de excessen van koninklijke personen. Tot haar laatste adem gebruikte Marie-Antoinette kleding als een statement. Na de executie van haar echtgenoot vroeg ze om een zwarte rouwjurk. Toen ze naar de guillotine werd gebracht, werd haar het recht ontzegd om zich als weduwe te kleden. In plaats daarvan verkoos Marie-Antoinette een witte jurk te dragen. Toen zij in een kar door de straten van Parijs werd geleid om te worden geëxecuteerd, viel iedereen volkomen stil toen zij de koningin voorbij zagen gaan.

Tot op de dag van vandaag blijft de iconische Marie-Antoinette fascineren om haar dubbelzinnige, controversiële en paradoxale karakter.

Artikel door Inès Huet