Wat heeft zwemvliezen als een pinguïn, een nek als een zwaan en een postuur als een eend? Het is de pas ontdekte Halszkaraptor escuilliei of “Halszka” – een bizarre, semi-aquatische dinosaurus met een collage van kenmerken die nog nooit bij enig ander prehistorisch wezen zijn gezien.

Op woensdag meldden onderzoekers in Nature dat dit gloednieuwe dinosaurusgeslacht en -soort ongeveer 75 miljoen jaar geleden leefde tijdens de Campanische fase van de Krijtperiode. Halszka had de grootte van een moderne gans, en ondanks zijn amfibische levensstijl en kleine gestalte, was het een roofzuchtige raptor verwant aan zijn verwant de velociraptor.

Mysterieuze oorsprong: Dit fossiel werd gevonden gedeeltelijk ingebed in een 3 meter lange rots in Ukhaa Tolgod, Mongolië – een gebied dat bij paleontologen bekend staat als een paradijs voor stropers. Dit fossiel heeft een mysterieus achtergrondverhaal. Het is onbekend wanneer het precies werd ontdekt, en het circuleerde op de “zwarte markt” voor fossielen gedurende meerdere jaren, Andrea Cau, paleontoloog bij het Giovanni Capellini Geologisch Museum in Bologna, Italië en hoofdauteur van de studie, zei via e-mail.

Wat zit er in de naam? François Escuillié, een Franse fossielenhandelaar, verwierf en bewaarde het specimen in 2015. Hij hielp het fossiel over de hele wereld te laten circuleren voor studie en bracht het vervolgens terug naar zijn rechtmatige plaats in Mongolië. Cau en zijn onderzoekscollega’s kozen ervoor Escuillié te erkennen met de soortnaam: Halszkaraptor escuilliei. En voor de genusnaam eerde het team de baanbrekende paleontologe Halszka Osmólska. Zij bestudeerde dinosaurussen uit het Mongoolse uiteinde van de Gobi-woestijn van de jaren 1960 tot 2000 en hielp de studie van de “theropode-paleontologie” vooruit.

Het volledige fossiel van Halszkaraptor escuilliei opgesteld bij de European Synchrotron Radiation Facility. Foto door P. Jayet voor ESRF

Hoe wetenschappers weten dat Halszka uniek is: Halszka is een theropode, zoals de velociraptor en de tyrannosaurus rex, een groep die (op het land) oppermachtig was tijdens het Mesozoïcum. Hoewel raadselachtig, heeft deze soort enkele naaste theropode verwanten in Mongolië, die, dankzij deze studie, nu zijn verenigd in één groep genaamd “Halszkaraptorinae,” een subfamilie van de roofvogels. Maar toch wijken de kenmerken van Halszka nogal af van zijn oude verwanten, omdat zij lijken op de aquatische of semi-aquatische vogels en reptielen van vandaag.

Cau en zijn team vroegen zich af of deze eigenaardige kenmerken per ongeluk waren verzonnen door een mengelmoes van andere soorten die in hetzelfde gesteente waren begraven. Om de authenticiteit van Halszka te bevestigen, scande het team het specimen met de European Synchrotron-een enorm instrument dat deeltjes met hoge snelheden oplaadt om verfijnde 3D-beelden te maken. De techniek maakte een gedetailleerde blik in het gesteente mogelijk. Het fossiel was inderdaad het volledige lichaam van het dier, en “is het eerste met zwemaanpassingen in de voorpoot,” zei Cau. Ze vonden ook een mondvol tanden en een snuitstructuur die lijkt op die van krokodillen.

Paleontologen Pascal Godefroit, Paul Tafforeau en Andrea Cau (van links naar rechts) zetten het fossiel van de Halszkaraptor escuilliei op in de Europese synchrotronstralingsfaciliteit. Foto door P. Jayet voor ESRF

Strare kenmerken? Halszka is tweevoetig – of loopt op twee poten – zoals alle andere theropoden en heeft sikkelvormige klauwen. Deze eigenschappen waren waarschijnlijk nuttig voor het lopen op het land en het grijpen van prooi met zijn voeten. De dino had ook stompe flippers in plaats van vleugels of armen, die hem hielpen door het water te glijden. Wetenschappers stelden op basis van de vorm van zijn flippers vast dat Halszka niet kon vliegen. Zijn lange nek, die zowel op het land als onder water wordt gebruikt, is ideaal voor de hinderlaagjacht.

Waarom het belangrijk is: “Dit toont aan hoeveel diversiteit nog onbekend is,” zei Cau. “Mongolië is al meer dan een eeuw verkend door verschillende paleontologische expedities, er zijn nog steeds nieuwe en onverwachte soorten te vinden. Ook toont het aan dat sommige ecologieën die vandaag door vogels worden geëxploiteerd, werden bezet door vogelachtige dinosaurussen tijdens het Mesozoïcum.”