Door Jaimie Lazare
Aging Well
Vol. 4 No. 3 P. 22

Jeuk is een veel voorkomende symptomatische klacht die moeilijk te diagnosticeren kan zijn omdat oudere patiënten vaak meerdere medicijnen gebruiken en gezondheidsaandoeningen hebben die de diagnose van pruritus kunnen bemoeilijken.

We hebben allemaal het ongemakkelijke gevoel van pruritus (jeuk) ervaren dat ons ertoe brengt om te krabben voor verlichting. Sommige jeukgevoelens kunnen echter leiden tot blijven krabben, met ontstekingen, snijwonden en secundaire huidinfecties als gevolg van de jeuk-krabcyclus die daarop volgt.

Soms kan de jeuk-krab cyclus de primaire oorzaak van de jeuk maskeren omdat het resulteert in secundaire huidlaesies zoals eczemateuze veranderingen, lichenificatie en excoriatie.1 Als het meest voorkomende dermatologische symptoom kan jeuk optreden met of zonder zichtbare huidveranderingen, kan het gegeneraliseerd of gelokaliseerd zijn, en kan het acuut of chronisch duren. Jeuk is een complexe aandoening omdat de oorzaken en presentaties heterogeen zijn, wat de diagnose in sommige gevallen uiterst moeilijk kan maken.2

Het International Forum for the Study of Itch heeft een nieuwe tweestapsclassificatie voorgesteld voor het categoriseren van pruritische patiënten. De classificatie maakt gebruik van drie groepen om patiënten met jeuk te categoriseren: Groep I is jeuk op een zieke huid; groep II is jeuk op een niet-zieke huid; en groep III is jeuk op secundaire huidlaesies. Bovendien worden zes categorieën van pruritogene ziekten onderscheiden: dermatologische, systemische, neurologische, psychogene, gemengde, en andere pruritus. Dus patiënten die onder zieke huid (groep I) vallen, zouden worden ingedeeld onder dermatologische pruritus.2

Hoewel pruritus een veel voorkomende aandoening is, zijn er weinig studies die jeuk onderzoeken. Studies omvatten ofwel zeer kleine populaties of hebben significante selectie bias. Een retrospectieve studie van 4.000 patiënten van 65 jaar en ouder meldde dat jeuk bijdroeg aan 11,5% van de ziekenhuisopnames, waarmee pruritus de derde meest voorkomende oorzaak van ziekenhuisopname van oudere volwassenen was in die studie.2

“Jeuk komt veel voor bij oudere patiënten. Het is waarschijnlijk een van de meest voorkomende klachten die wij als dermatologen bij de oudere bevolking tegenkomen”, zegt Mary Sheu, MD, assistent-professor en associate residency program director op de afdeling dermatologie aan de Johns Hopkins School of Medicine. “Met de leeftijd produceert onze huid minder olie dan toen we jonger waren, en er is een afname van de collageenproductie die de huid vatbaarder maakt voor aanvallen van buitenaf, zoals een droge omgeving die barstjes in de huid veroorzaakt of topische irriterende stoffen zoals zeep.”

Oorzaken van Pruritus
Jeuk zonder duidelijke oorzaak wordt seniele pruritus genoemd, legt Mary Gail Mercurio, MD, een universitair hoofddocent dermatologie en verloskunde en gynaecologie en de directeur van het dermatologie residentieprogramma aan de Universiteit van Rochester School of Medicine in New York uit.

De meest voorkomende oorzaak van jeuk bij oudere patiënten is xerose (droge huid). Eén studie toonde aan dat de prevalentie van xerose bij in de gemeenschap wonende oudere volwassenen maar liefst 38,9% bedroeg. Andere studies die oudere patiënten in langdurige zorginstellingen onderzochten, toonden aan dat de prevalentie van xerose varieerde van 29,5% tot 58,3%.3

Terwijl xerose een veel voorkomende oorzaak van pruritus is, kan huidjeuk ook veroorzaakt worden door leeftijdsgebonden huidveranderingen, zoals een afname van lipiden op het huidoppervlak, een verminderde zweet- en talgproductie, en een verminderd barrièreherstel.4 Bepaalde systemische ziekten die jeuk veroorzaken komen vaker voor bij oudere patiënten, zoals chronische nierziekten, leverdisfunctie en endocriene stoornissen; infectieuze etiologie van pruritus (bijv. schurft, luizen) komt vaak voor bij patiënten die in instellingen wonen.4 Een andere oorzaak van jeuk bij patiënten die in dergelijke omgevingen wonen is kunstlucht, die verschillende problemen kan veroorzaken, waaronder een droge huid, zegt Robert Norman, DO, een geriatrische dermatoloog in Tampa, Fla.

Want medicijnen kunnen allergische reacties veroorzaken die zich in de huid kunnen manifesteren en jeuk kunnen veroorzaken, zijn er enkele medicijnen die niet noodzakelijkerwijs een allergisch type uitslag veroorzaken, maar op zichzelf jeuk kunnen veroorzaken, zegt Sheu. Enkele veel voorkomende zijn opioïden, anticholinerge remmers, en aspirine. Deze medicijnen kunnen wat histamine-afgifte en andere mechanismen veroorzaken die jeuk kunnen veroorzaken zonder uitslag, zegt ze.

Sheu zegt dat hoewel maligniteit niet onmiddellijk in gedachten moet komen bij het diagnosticeren van jeuk bij een oudere patiënt, sommige jeuk kan wijzen op een onderliggende kanker zoals een lymfoom, een solide tumor, of andere interne maligniteiten, zoals myelodysplastic syndromen. In het algemeen komen maligniteiten vaker voor bij de oudere bevolking, dus bij een ouder individu dat chronische jeuk ervaart zonder zichtbare uitslag, is een workup voor mogelijke maligniteit gerechtvaardigd, zegt ze.

Met toenemende leeftijd is er een begeleidende afname van de normale immuunfunctie die resulteert in een hogere frequentie van auto-immuun huidaandoeningen (bijv. bulleuze pemphigoïd) die kunnen leiden tot pruritische symptomen.4 “Bullous pemphigoid is een blaarvormende huidziekte bij oudere patiënten die gewoonlijk begint als zeer jeukende, etterende laesies, en een huidbiopsie kan de diagnose bevestigen,” zegt Mercurio.

Evalueren van jeuk
Met alle mogelijke oorzaken van jeuk, kan een diagnose niet voor de hand liggen. Wanneer een patiënt zich meldt met jeukklachten, wilt u vaststellen of de jeuk gepaard gaat met huiduitslag en of de jeuk lokaal of gegeneraliseerd is. Deze informatie zal relevante klinische aanwijzingen geven over de oorzaak van pruritus.1
De locatie van de jeuk moet worden overwogen omdat er bepaalde gebieden van het lichaam zijn waar jeuk vaker voorkomt, zoals rond de schouderbladen, op de rug, op de kuit en op de bovenkant van de onderarm, zegt Sheu. Dit zijn gebieden waar het, om onbekende redenen, gebruikelijk is om gelokaliseerde plekken van jeuk te ontwikkelen die vervolgens krabben veroorzaken, waardoor de huidbarrière verder wordt verstoord en stoffen van buitenaf kunnen binnendringen die verdere irritatie veroorzaken, waardoor patiënten meer jeuk krijgen en de jeuk-krab cyclus verergert, legt ze uit.

Norman suggereert om de onderste extremiteiten te controleren op droge huid die een gebarsten porseleinachtig uiterlijk heeft (eczeem craquele genoemd) dat gemakkelijk te herkennen is, maar kan leiden tot meer huidafbraak en eczeem. Een andere aanbeveling is om naar het mediale aspect van de enkels van patiënten te kijken voor tekenen van zweervorming omdat dat het meest voorkomende gebied is voor huidafbraak en zweren, die kunnen voortkomen uit een eerste gebied van huidexcoratie, zegt hij.

“Omgevingsfactoren dragen zelden bij aan jeuk zonder huiduitslag. Omgevingsfactoren kunnen zeker een oorzaak zijn van dermatitis, zoals poison ivy. Een primaire huiduitslag die de jeuk veroorzaakt, zoals schurft, zou bij nauwkeurig onderzoek van de huid holen en een karakteristieke verdeling onthullen,” zegt Mercurio. “Het is zeer lonend om een huidziekte te identificeren die de huiduitslag veroorzaakt, omdat dit meestal vrij eenvoudig te behandelen is in vergelijking met jeuk zonder huiduitslag, wat een grotere uitdaging kan zijn.”

Wanneer uw patiënten klagen over jeuk, vraag dan of ze een huiduitslag hebben gehad, of het gewoon jeuk is, welke medische problemen ze hebben en welke medicijnen ze gebruiken, zegt Mercurio.

Sheu zegt dat vragen over seizoensgebonden voorkeuren en welke tijd van het jaar de jeuk optreedt, kunnen helpen bij het identificeren van de oorzaak van de jeuk. Vraag patiënten of de jeuk optreedt in de winter met droog, koud weer; in de zomer omdat een warme huid dan eerder jeuk krijgt; of dat het het hele jaar door optreedt.

Bij gegeneraliseerde jeuk is het waarschijnlijker dat het een allergische reactie is of een aandoening zoals galblaasziekte of leverziekte, omdat deze aandoeningen verspreide jeuk veroorzaken, zegt Norman. “Vaak zie je duidelijke factoren zoals eczeem en psoriasis, zodat je weet wat de oorzaak ervan is,” zegt hij.

Wanneer vrij verkrijgbare medicijnen of complementaire en alternatieve geneesmiddelen betrokken zijn, moeten artsen jeuk vanuit een ander perspectief bekijken, door te evalueren welke niet-receptplichtige medicijnen patiënten gebruiken versus waarmee ze worden behandeld, zegt Norman. “Patiënten betrekken deze niet-receptplichtige geneesmiddelen niet altijd bij het bespreken van hun medicijnen met artsen, en sommige van deze geneesmiddelen kunnen patiënten pruritisch maken,” zegt hij.

Mercurio zegt dat artsen ervoor moeten zorgen dat er geen huidziekte is die de jeuk veroorzaakt, zoals urticaria (netelroos), bulleuze pemphigoïd, dermatitis, schurft of ringworm. Onderzoek de huid nauwkeurig op specifieke kenmerken van deze huidziekten, en een biopsie kan gerechtvaardigd zijn of een huidschraapsel in het geval van schurft of ringworm, zegt ze.

Als een infectieuze oorzaak voor jeuk wordt vermoed, raadt Sheu aan te zoeken naar luizen in de hoofdhuid, te controleren op sporen van schurft tussen de vingers, en te zoeken naar de holen van schurft. En kijk in de gebieden waar oudere patiënten misschien niet bij kunnen, zoals de rug, want als er een zichtbare huidlaesie is, kunt u overwegen dat het een primair huidprobleem is in plaats van iets dat wordt veroorzaakt door krabben, zegt ze.

Jeuk bij oudere patiënten kan ook atopische dermatitis zijn. Norman merkt op dat 10% van de kinderen met atopische dermatitis dit hun hele leven hebben. Atopische dermatitis is een soort van ondergediagnosticeerde oorzaak van droge huid en jeukende huid, en het moet worden overwogen in de differentiële diagnose, zegt hij.

Ditch the Itch
De eerstelijnsbehandeling voor jeuk is een antihistaminicum – idealiter een die overdag niet jeukstillend en ’s nachts kalmerend is, zegt Mercurio. Andere minder gebruikelijke behandelingen zijn fototherapie en het medicijn gabapentine. Pruritus kan slopend zijn, en een stapsgewijze aanpak van de behandeling om de toestand van de patiënt te verbeteren is essentieel, zegt ze.

“Fototherapie vindt plaats in een medisch gecontroleerde omgeving, meestal in de praktijk van een dermatoloog. Het komt erop neer dat je in een zonnecabine van medische kwaliteit stapt met specifieke golflengten van licht die sommige mensen met chronische pruritus lijken te kunnen helpen,” zegt Sheu.

Ze stelt oudere patiënten voor om over te schakelen op een vochtinbrengende zeep en een vochtinbrengende barrière, omdat dergelijke stappen alleen al ongeveer de helft van de dermatologieconsulten voor jeuk in haar praktijk verminderen. Er zijn een aantal behandelingsmogelijkheden, zoals receptvrije topische therapieën en therapieën op recept. Maar de niet-steroïden (bv. tacrolimus) zijn eigenlijk beter voor oudere patiënten omdat steroïden de huid kunnen verdunnen. Sommige vrij verkrijgbare opties, zoals topische mentholpreparaten, kunnen de huid verkoelen en beter laten aanvoelen, zegt Sheu.

Enkele studies hebben aangetoond dat factoren die de doeltreffendheid van het aanbrengen van emolliënt bij oudere volwassenen beïnvloeden, een gebrek aan routinetrouw en het aanbrengen van onvoldoende hoeveelheden zijn, en er zijn aanwijzingen dat het routinematig aanbrengen van emolliënten door ze zachtjes in de huid te wrijven binnen drie minuten na het baden, helpt om het vocht in de huid vast te houden.3

Topische producten zoals CeraVe en Cetaphil worden vaak gebruikt om huidjeuk te behandelen. CeraVe bestaat uit ceramide, dat de huidbarrière helpt herstellen. Eerdere vochtinbrengers werkten meer als symptoombestrijders tegen droge huid en jeuk. Nieuwe producten zoals CeraVe verlichten zowel de symptomen als helpen het onderliggende probleem te behandelen zodat de symptomen verdwijnen, een interessante verschuiving in de manier waarop deze vochtinbrengers werken, zegt Norman.

Castiva, met capsaïcine als een actief ingrediënt, biedt een verwarmend effect dat werkt voor oudere patiënten met een jeukende hoofdhuid. De verkoelende vorm van Castiva maakt gebruik van ricinusolie en menthol. Beide soorten kunnen worden gebruikt voor gewrichtspijn bij oudere volwassenen, zegt hij.

Managing the Intractable Cases
“Elk van de oorzaken van jeuk kan extreem zijn, afhankelijk van de patiënt. In principe kan de jeuk van een onderliggende huidziekte zoals bulleuze pemphigoïd of scabiës extreem zijn, evenals de jeuk zonder duidelijke oorzaak,” zegt Mercurio.

Mercurio herinnert zich een patiënt die zes maanden lang vreselijke jeuk had en ’s nachts niet kon slapen of overdag niet kon functioneren. De patiënte had een groot aantal medicijnen voorgeschreven gekregen en ondervond veel bijwerkingen, waaronder duizeligheid, waardoor ze viel en haar pols brak. Een schraapsel van de huid onthulde een schurftmijt, en de jeuk verdween na een week behandeling, zegt ze.

Sheu zegt dat als de jeuk langdurig en extreem is, artsen een onderliggende medische aandoening moeten overwegen, zoals een intern probleem (bijv. leverziekte, nierziekte, lymfoom), en aanvullende tests moeten aanbevelen naast de gebruikelijke bloedonderzoeken, zoals verschillende radiologische scans. Sheu herinnert zich een patiënt met ernstige jeuk die lange tijd ongediagnosticeerd was geweest en na verdere tests bleek dat de patiënt mycosis fungoides had, een huidlymfoom, dat een eczemateuze uitslag heeft in het gebied van de romp.

Voor de behandeling van jeuk zonder een specifieke oorzaak, moet fexofenadine, een tweede generatie niet-edinerend antihistaminicum, worden overwogen omdat het de bloed-hersenbarrière niet passeert, de dosering het dubbele is van de aanbeveling in de bijsluiter (dat wil zeggen, 180 mg tweemaal daags), en het is een goedkoper generiek geneesmiddel. Een andere benadering van de behandeling van idiopathische totale lichaamsjeuk zou zijn om prednison voor te schrijven met behulp van een lage dosering met wisseldagdosering om het risico van zo ongeveer alle bijwerkingen van deze medicatie te verminderen.5

Bij oudere mensen moeten antihistaminica, met name de kalmerende, voorzichtig worden gebruikt, vooral in termen van dosering, zegt Sheu. Wat betreft hoe u uw patiënt kunt helpen psychologisch om te gaan, gebruik alle ondersteunende maatregelen die kunnen worden genomen om de jeuk te verlichten. Stel uw patiënten gerust, vooral als de oorzaak nog niet bekend is, door hen te laten weten dat er tests worden besteld en dat er wordt gewerkt om te bepalen wat de jeuk veroorzaakt, zegt ze.

– Jaimie Lazare is een freelance schrijver gevestigd in Brooklyn, N.Y.

Provider Perspectives
Mary Sheu, MD, zegt dat ernstige jeuk mensen het gevoel kan geven dat ze hun verstand verliezen, en sommigen zouden liever pijn voelen dan jeuk. Krabben helpt omdat het gevoel van jeuk verandert in pijn. Het voorlichten van uw patiënten en hun verzorgers over de volgende eenvoudige maatregelen kan helpen om pruritus te verlichten4:

– Oudere patiënten moeten regelmatig vochtinbrengende crèmes of barrièrecrèmes aanbrengen (bij voorkeur die met een lage pH).

– Een vochtinbrengende crème moet onmiddellijk na het baden of douchen worden aangebracht om ervoor te zorgen dat het vocht beter wordt vastgehouden.

– Hevig krabben kan leiden tot verdere huidveranderingen, dus vertel uw patiënten om hun vingernagels kort te houden.

– Pruritische patiënten moeten luchtige, losse kleding dragen.

– Adviseer uw patiënten om de temperatuur thuis aangenaam te houden door in de winter een luchtbevochtiger en in de zomer een airconditioner te gebruiken.

– Patiënten moeten warm water vermijden bij het douchen of baden.

– Reinigingsmiddelen met een hoge pH of die alcohol bevatten, moeten worden vermeden.

1. Ward JR, Bernhard JD. Willan’s itch and other causes of pruritus in the elderly. Int J Dermatol. 2005;44(4):267-273.

2. Reich A, Stander S, Szepietowski JC. Pruritus bij ouderen. Clin Dermatol. 2011;29(1):15-23.

3. White-Chu EF, Reddy M. Dry skin in the elderly: Complexiteiten van een veelvoorkomend probleem. Clin Dermatol. 2011;29(1):37-42.

4. Patel T, Yosipovitch G. The management of chronic pruritus in the elderly. Skin Therapy Lett. 2010;15(8):5-9.

5. Nash K. Totale lichaamsjeuk zonder duidelijke oorzaak puzzelt patiënten, arts. Dermatology Times. 1 november 2010. Beschikbaar op: http://www.modernmedicine.com/modernmedicine/Modern+Medicine+Now/Total-body-itch-with-no-clear-cause-puzzles-patien/ArticleStandard/Article/detail/692397?contextCategoryId=40160. Geraadpleegd op 12 mei 2011.