Demosthenes: Beroemd redenaar uit de Griekse oudheid

Op deze site

Een inleiding tot het oude Griekenland
Woordenlijst van het oude Griekenland
Tijdslijn van het oude Griekenland
Kaarten van het oude Griekenland
Links naar het oude Griekenland

Deze pagina delen

Deze site volgen

De beroemdste en meest gerespecteerde redenaar uit de Griekse Oudheid was Demosthenes, die in de Gouden Eeuw van Griekenland leefde en in Athene bekendheid verwierf.

Hij werd in 384 v. Chr. geboren in een welgestelde familie; hij was 7 toen zijn vader stierf, en de erfenis was niet groot omdat zijn voogden – twee van zijn broers (Aphobus en Demophone) en een vriend genaamd Therippides – het grootste deel van het fortuin al hadden uitgegeven voordat Demosthenes meerderjarig was. Dat ongeluk wekte bij de jongen het sterke verlangen om zijn voogden op legale wijze te laten boeten, en zette hem ertoe aan rechten te gaan studeren.

Demosthenes had een lichte lichaamsbouw en concludeerde dat hij niet veel toekomst had in atletiek of het leger. Ook had hij, volgens de Griekse biograaf Plutarchus, een spraakgebrek, waarvoor hij zich opsloot om het te overwinnen. Dit gaf aanleiding tot het bekende maar mogelijk fantasievolle verhaal dat hij duidelijk en luid leerde spreken door kiezelsteentjes in zijn mond te stoppen en te oefenen voor een spiegel of door te proberen te spreken over het geraas van de golven heen. Een ander verhaal vertelt hoe hij zijn spreekvermogen opbouwde door verzen te reciteren tijdens het hardlopen.

Demosthenes spande met succes een proces aan tegen Aphobos, zijn broer, en won een vonnis bij de rechtbank; wat er tegen die tijd van de erfenis over was, was echter niet veel. Hij won ook vonnissen tegen twee andere voogden, maar ook hier was de uitbetaling minimaal. Wat hij door deze processen wel opdeed, was ervaring met het spreken voor een publiek.

Hij zette deze ervaring om in een baan als schrijver van toespraken voor andere mensen die voor de rechter moesten verschijnen. In die dagen moest iedereen die een rechtszaak aanspande of voor de rechter werd gedaagd, voor zichzelf spreken voor de rechters of de Vergadering. Demosthenes werd bekend als zowel een krachtig redenaar als een getalenteerd speechschrijver. (De Griekse term was logograaf.)

In 354, toen hij 30 jaar oud was, hield Demosthenes zijn eerste grote redevoering voor de Assemblee. De Ecclesia, zoals ze ook wel werd genoemd, was bijeengekomen om te beslissen wat te doen in de nasleep van een mogelijke dreiging van het Perzische Rijk. Demosthenes’ toespraak, getiteld “Over de marinekamers”, hielp de Vergadering ervan te overtuigen toestemming te geven voor de opbouw van de zeemacht en bood ook een manier om die te betalen – door belasting te heffen op de rijken.

Dit was meer dan 120 jaar na de Griekse overwinning in de Grieks-Perzische oorlogen en 50 jaar na de nederlaag van Athene in de Peloponnesische oorlogen. Perzië was opnieuw zijn dominantie in het Middellandse Zeegebied aan het laten gelden. Slechts een jaar voordat Demosthenes zijn marinetoespraak hield, had Athene vrede gesloten met de Perzische keizer Artaxerxes III; de overeenkomst verplichtte Athene zijn troepen uit Klein-Azië te verwijderen.

Athene had ook, daterend uit 359 v. Chr., strijd geleverd tegen Macedonië. De nieuwe koning van dat gebied, Filips II, was uit op expansie en bouwde een groot leger op om die te vergemakkelijken. Demosthenes voelde aan dat Filips steeds meer Grieks grondgebied wilde opslokken en ging zich tegen hem verzetten door zich in de Assemblee uit te spreken. In een reeks krachtige toespraken, die historici later de Filippische redevoeringen noemden, waarschuwde Demosthenes tegen elke vorm van bondgenootschap met of eerbied voor Filippos.

Macedon had de controle gegrepen over de stad Olynthus, die Athene om hulp had gevraagd; de Vergadering had, ondanks drie krachtige toespraken van Demosthenes, geweigerd. Athene en Macedonië sloten in 346 v. Chr. een vredesakkoord (de Vrede van Philocrates), en Demosthenes was een van de onderhandelaars. Ook de man Aeschines vertegenwoordigde Athene. Tijdens de onderhandelingen negeerde Filippos Demosthenes en richtte hij zijn aandacht op Aeschines; dit was het begin van een decennialange vijandschap tussen de twee Atheners.

Demosthenes keerde terug naar Athene en sprak de Vergadering toe in een rede getiteld “Over de Vrede”, waarin hij waarschuwde dat Filippos niet te vertrouwen was, hoeveel vredesverdragen hij ook ondertekende. In 344 v. Chr. hield Demosthenes de Tweede Filippiek, waarin hij wees op de recente oorlogszuchtige activiteiten van Macedonië tegen Sparta en Thebe. De Derde Filippiek kwam in 341 v. Chr. en resulteerde erin dat Demosthenes de controle over de zeemacht kreeg en de architect werd van een groot bondgenootschap tegen Filippos.

De coalitie was echter geen partij voor Filippos en de geroemde Macedonische falanx, en het resultaat was een enorme Macedonische overwinning in 338 v. Chr., in de Slag bij Chaeronea. Filips’ beroemde zoon Alexander voerde de aanval aan en hielp bij het veiligstellen van de overwinning in deze beslissende slag.

Toen Filips in 336 v. Chr. onder mysterieuze omstandigheden stierf, nam Alexander de teugels in Macedonië over en zette het werk van zijn vader voort, zowel bij de onderwerping van de Griekse stadstaten als bij de voorbereiding op een oorlog tegen Perzië. Macedonië zegevierde keer op keer. Op een gegeven moment eiste Alexander de overgave van Demosthenes en andere beroemde Atheners die onverbiddelijk waren gebleken; een speciale onderhandelaar uit Athene slaagde erin dat bevel in te trekken, en Demosthenes, Aeschines en anderen leefden nog een dag.

Demosthenes’ beroemdste redevoering is wellicht “Over de Kroon”, die hij in 330 v. Chr. uitsprak.Hij slaagde er uiteindelijk in zijn oude tegenstander Aeschines te vervolgen, die werd veroordeeld wegens misdaden tegen de staat en in ballingschap moest.

Ironiek genoeg werd Demosthenes zelf zes jaar later schuldig bevonden aan een misdaad tegen de staat en in de gevangenis geworpen. Toen Alexander de Grote in 323 v. Chr. stierf, riep Athene Demosthenes uit ballingschap terug. Zijn thuiskomst was echter van korte duur toen Alexanders opvolger, Antipater, met een bezettingsleger aankwam en het volk van Athene opriep Demosthenes ter dood te veroordelen. Demosthenes vluchtte liever dan een dergelijke veroordeling onder ogen te zien en, geconfronteerd met gevangenschap in Calurië, diende hij in 322 v. Chr. zijn eigen dood in door middel van vergif

Demosthenes zou getrouwd zijn geweest en een kind hebben gekregen, een dochter. Geschiedkundigen zijn het over beide punten niet eens.

De invloed van Demosthenes en zijn redenaarskunst en logografie is lang en breed. Toen enkele honderden jaren later de Romeinse redenaar Cicero in de Senaat opstond en een reeks redevoeringen hield tegen Marcus Antonius, noemden de Romeinen de redevoeringen van Cicero Filippijnen. Romeinen die oratie leerden, bestudeerden de toespraken van Demosthenes. Mede dankzij de inspanningen van de Bibliotheek van Alexandrië en van latere schriftgeleerden en geleerden, zijn er meer dan 60 toespraken van en/of geschreven door Demosthenes bewaard gebleven.