Home ” Cultuur: Inleiding ”

Over de Fijische taal

Toen de eerste bewoners van Fiji 3500 jaar geleden aankwamen, brachten ze de taal mee van het thuisland waar ze vandaan kwamen – een eiland in Vanuatu, of mogelijk de Solomon Eilanden (maar zeker niet Afrika!)

Die taal is in de loop der jaren veranderd en versplinterd in een veelheid van verschillende ‘communalecten’, die nu meer dan 300 telt. Dit komt omdat taal zich op natuurlijke wijze verdeelt als mensen zich verspreiden, en er kan wat extra input zijn geweest van meer recente immigranten van andere eilanden die naar het westen liggen.

De Fijische ‘communalecten’ behoren tot de enorme Austronesische taalfamilie, wat betekent dat ze verwant zijn aan duizenden andere talen die zich over de hele wereld uitstrekken, van Madagaskar in het westen tot Rapanui (Paaseiland) in het oosten, van Aotearoa (Nieuw-Zeeland) in het zuiden tot Hawai’i en Taiwan in het noorden. De familie omvat belangrijke nationale talen als Tagalog (Filippijnen) en Maleis. Na de vestiging van Fiji ging de bevolkingsstroom verder noordwaarts en oostwaarts. De talen van Polynesië (zoals Māori, Tahitiaans, Tongaans, Samoaans en Hawaiiaans), de taal van het piepkleine eiland Rotuma ten noorden van Fiji, en natuurlijk hun sprekers, vonden alle hun oorsprong in Fiji meer dan 3000 jaar geleden.

De vroege missionarissen hadden een scherp oog voor het belang van het gebruik van de plaatselijke taal in hun werk, en in 1840 hadden zij reeds een uitstekend spellingsysteem voor het Fijisch ontworpen en een aantal boeken in verschillende ‘communalecten’ gepubliceerd. Toen de behoefte aan een standaardtaal duidelijk werd, kozen zij de taal van Bau, het piepkleine eilandje voor de zuidoostkust van Viti Levu dat de zetel was, en in sommige opzichten nog steeds is, van de belangrijkste macht in de Fijische politiek. Tegenwoordig staan het gesproken Fijisch van de steden en het Fijisch dat in boeken en kranten wordt gebruikt beide bekend als ‘Bauan’, hoewel geen van beide helemaal hetzelfde is als de taal van het eiland Bau.

Terwijl veel van zijn verwanten in de Stille Oceaan, zoals het Hawaiiaans en het Māori, hebben geworsteld om te overleven, is het Fijisch nooit ernstig met uitsterven bedreigd geweest, ook al werd het op scholen lange tijd genegeerd. De overgrote meerderheid van de Fijiërs heeft het altijd als dagelijkse taal gebruikt, en de meeste Indiërs begrijpen op zijn minst een beetje. In plattelandsgemeenschappen zoals Levuka, Taveuni en Savusavu spreken de Indiërs allemaal vloeiend Fijiaans. Over het algemeen is Engels echter de lingua franca in Fiji.

Sinds de onafhankelijkheid in 1970 wordt het Fijiaans ook steeds meer gebruikt op de radio, in boeken en kranten, en in de scholen. Om ervoor te zorgen dat de toekomstige ontwikkeling van de taal een solide basis heeft, heeft de regering een afdeling opgericht om onderzoek te doen naar de Fijische taal. De eerste belangrijke taak van de afdeling is het samenstellen van een woordenboek van het Fijisch voor Fijiërs, met alle definities en andere informatie in het Fijisch, dat na voltooiing een van de eerste in zijn soort zal zijn in de Stille Oceaan.

Zeg het in het Fijisch

De spelling van het Fijisch zal voor bezoekers als een verrassing komen omdat een aantal bekende letters op een onbekende manier worden gebruikt. Bij aankomst in Fiji zult u al snel merken dat ‘Nadi’ wordt uitgesproken als ‘Nandi’ (rijmend op ‘non-dee’). Zoals taalkundige Albert Schutz in zijn uitstekende primer Say It In Fijian uitlegt, was de reden voor dit alfabet “niet te wijten aan een perversiteit van de kant van de eerste taalkundigen, noch aan toeval”. In plaats daarvan ontdekte David Cargill, de missionaris die het alfabet speciaal voor Fijische studenten die leerden lezen ontwierp, dat zij het als eenvoudig en bevredigend beschouwden.

Het resultaat van Cargills werk is een spellingsysteem dat zuinig is en, wat nog belangrijker is, regelmatig. Deze tweede eigenschap is

uiterst belangrijk voor de leerling van het Fijisch, omdat het betekent dat er een goede kans is dat de leerling de woorden correct zal uitspreken wanneer hij of zij ze leest. Vergelijk dit systeem met het

Engels, dat wemelt van de uitzonderingen.

Fijian Reference Grammar begon op een conferentie aan de University of the South Pacific in Suva in 1971. De sponsoring door de film- en televisieacteur Raymond Burr begon met deze bijeenkomst en duurde tot en met de opleidingsperiode voor twee Fijiërs aan de Universiteit van Hawai’i in Mānoa en de eerste jaren van het eigenlijke werk aan het Fijian Dictionary Project in Suva.

Op deze conferentie stemde de voornamelijk Fijische meerderheid voor een eentalig woordenboek, d.w.z. Fijische woorden gedefinieerd in het Fijisch zonder een Engelse brug naar het begrip. Ook werd ik gekozen tot directeur, een functie die ik bekleedde tot ongeveer het einde van dat decennium, toen ik voorstelde dat Tevita R. Nawadra, de redacteur, het over zou nemen. De volgende directeur was een van de medewerkers, Paul Geraghty, die een taalkundige opleiding had genoten in Cambridge en Hawai’i, en die het Fijisch als moedertaal beheerste, evenals een brede kennis van veel van de andere talen/dialecten van het gebied.

Naast mijn hulp bij de grammaticale organisatie van het woordenboek, wilde ik een nieuwe grammatica schrijven die zou aansluiten bij een aantal kenmerken van het woordenboek. De belangrijkste reden was dat geen van de drie belangrijkste twintigste-eeuwse werken – uit 1941, 1956, en 1962 – voldeed als referentie-grammatica. Het projectbureau was de ideale plaats om de Fijische grammatica te bestuderen: vier moedertaalsprekers werkten er, evenals Geraghty, die naast zijn taalkundige opleiding een groeiende kennis van de plaatselijke talen had. Een van de vele voordelen van het werken daar was het gemak om met het personeel te overleggen of informele tests voor taalgebruik uit te voeren. In een van deze tests werd bijvoorbeeld de vraag gesteld: “Hoeveel personen zijn er eigenlijk bij betrokken wanneer sprekers de proef (3) voornaamwoorden gebruiken?” (Om het antwoord te vinden, gebruik de index in Fijian Reference Grammar!)

Een ander voordeel was de groeiende hoeveelheid dossierfiches die woordenschat en gebruik lieten zien. Naast het transcriberen van gesproken gegevens, kamde het personeel ook gedrukt materiaal uit – met name de twee Fijische kranten die nog steeds gepubliceerd werden. Het is duidelijk dat het woordenboek van 1941 (een haastig bijgewerkte editie van Hazlewood’s werk van 1850) een tekort had aan geleende woorden. De gevonden toevoegingen waren van vitaal belang, niet alleen voor een woordenboek dat het huidige gebruik weerspiegelde, maar ook voor een uitgebreide studie die ik deed (1978) over de veranderingen die betrokken zijn bij het aanpassen van een Engels woord aan Fijische patronen.

Het resultaat van mijn kant van deze samenwerking was The Fijian Language, gepubliceerd in 1985 – zo’n 700 pagina’s op letterformaat, gedrukt met dot-matrix type, de stand van de techniek toen. Nadat dit werk uitverkocht raakte, heb ik het herzien, nu werkend met geavanceerde computer- en druktechnieken. CreateSpace van Amazon was het medium voor het print-on-demand eindproduct. Om het boek op een hanteerbaar formaat te houden (500 8 x 10 pagina’s), schrapte ik uit de 1985 editie de historische hoofdstukken en de appendix (een geannoteerde reproductie van twintig pre-missionaire woordenlijsten), die – met enkele wijzigingen en toevoegingen – zullen verschijnen als Discovering Fijian: Early Impressions from Explorers, Traders, and Missionaries. (Zes hoofdstukken van dit werk zijn te zien op deze website).

• Contact
• Explorers, handelaren en de eerste filologen
• Historische context
• Interpretatoren
• Plaatsnamen en persoonsnamen
• Spreken in Fijisch
• Het maken van een alfabet
• Bruikbare woorden en zinnen

Over de auteur

Albert J. Schütz, professor emeritus in de taalkunde aan de Universiteit van Hawai’i in Mānoa, houdt zich sinds 1960 bezig met onderzoek naar de taal van Fiji. Zijn eerste veldwerk, voor een dialectgeografie, omvatte het verzamelen en analyseren van gegevens uit 105 dorpen. In 1971 werd hij benoemd tot directeur van een project voor een eentalig woordenboek in Suva, een functie die hij bekleedde tot 1979. Met de hulp en het advies van de staf van het woordenboek werkte hij verder aan een grammatica, The Fijian language, de voorloper van het huidige werk. Dr. Schütz heeft 40 boeken, monografieën, artikelen en recensies gepubliceerd over de Fijische taal, haar geschiedenis, fonologie, grammatica en dialecten. Hij ontwikkelde materiaal voor workshops en, samen met Rusiate T. Komaitai, taalmateriaal voor het Vredeskorps. Onlangs heeft hij de laatste hand gelegd aan Hawaiian: Past, Present, and Future en de productie van een e-book voor bezoekers aan Fiji, met woorden en zinnen voorgelezen door een native speaker.