Chanakya (l. ca. 350-275 v. Chr., ook bekend als Kautilya en Vishnugupta) was eerste minister onder het bewind van Chandragupta Maurya (r. ca. 321-c.297 v. Chr.), stichter van het Mauryaanse Rijk (322-185 v. Chr.). Hij is vooral bekend als de auteur van het politieke traktaat Arthashastra dat hij schreef als een soort handleiding voor de jonge Chandragupta over hoe hij effectief moest regeren. De gebeurtenissen in zijn leven zijn alleen bekend door legenden uit verschillende tradities; er zijn geen historische documenten bewaard gebleven over hem of zijn rol in de vestiging van het Mauryaanse Rijk.

Volgens de ene traditie diende hij als adviseur van de laatste koning van de Nanda Dynastie (ca. 5e eeuw -322 v. Chr.) Dhanananda (ook wel Dhana Nanda genoemd, r. 329-322/321 v. Chr.) die regeerde over het koninkrijk Magadha. Volgens een ander was hij een Vedische geleerde van de universiteit van Taxila die het hof van Dhanananda bezocht waar hij tijdens een aalmoesceremonie werd beledigd en zich na deze gebeurtenis wijdde aan het afzetten van de koning.

Hij probeerde eerst de zoon van de koning, Pabbata, voor zijn zaak te winnen en zou ook anderen hebben benaderd voordat hij zijn meest waarschijnlijke kandidaten beperkte tot Pabbata en een jongeman die ofwel een minder vooraanstaand lid van het adellijke huis was ofwel een gewone burger, Chandragupta. Na de twee jongeren te hebben getest, bleek Chandragupta de meest vindingrijke en Chanakya richtte zijn inspanningen op de opleiding van de toekomstige koning voor de volgende zeven tot negen jaar. Toen zijn training voltooid was, wierp Chandragupta Dhanananda omver en nam de macht over Magadha over.

De Arthashastra wordt beschouwd als Chanakya’s trainingshandleiding waarmee hij Chandragupta van een burger tot een monarch transformeerde. De voorschriften van de Arthashastra stelden Chandragupta niet alleen in staat om de macht te grijpen, maar ook om die te behouden en door te geven aan zijn zoon Bindusara (r. 297-c.273 v. Chr.) en vervolgens aan zijn kleinzoon Ashoka de Grote (r. 268-232 v. Chr.), wiens aanvankelijke succes ook kan worden toegeschreven aan de Arthashastra, totdat hij gedesillusioneerd raakte door de oorlog en zich bekeerde tot het boeddhisme. De Arthashastra is gebaseerd op de filosofische school van Charvaka (ontwikkeld rond 600 v. Chr.), die de bovennatuurlijke verklaring van verschijnselen verwierp ten gunste van een volledig materialistisch wereldbeeld. De praktische, praktische aard van de Arthashastra zou zich waarschijnlijk nooit hebben kunnen ontwikkelen zonder de basis van Charvaka om op voort te bouwen.

De Arthashastra bleef aanzienlijke invloed uitoefenen na het bewind van Ashoka, maar verdween daarna en werd als verloren beschouwd totdat het in 1905 CE werd ontdekt door de Sanskriet geleerde Rudrapatna Shamasastry (l. 1868-1944 CE). Shamasastry publiceerde het werk in 1909 CE en vertaalde het vervolgens in het Engels en publiceerde die versie in 1915 CE waardoor het meer aandacht kreeg.

Sinds die tijd, is het werk nog steeds bestudeerd als een van de grootste stukken politieke wetenschap ooit geschreven, Het wordt vaak vergeleken met De Prins van Niccolò Machiavelli (1469-1527 CE), wiens verhandeling over hoe een prins uit de Renaissance zich zou moeten gedragen, even invloedrijk werd in de Europese politieke wetenschap als de Arthashastra meer dan 1500 jaar eerder was in India. De centrale boodschap van De Prins – dat een ware leider iemand is die ziet wat er gedaan moet worden en in staat is om dat te doen, ongeacht de zogenaamde moraal – vormt ook de inspiratiebron voor de Arthashastra. Het is ook vergeleken met Plato’s Republiek en Sun Tzu’s De kunst van de oorlog als een handleiding voor het vestigen en handhaven van een sterke staat.

Teken in voor onze wekelijkse e-mail nieuwsbrief!

Early Life & Revolt

Er zijn geen overeengekomen historische teksten met betrekking tot Chanakya’s leven en werk. Sommige geleerden hebben zelfs zijn auteurschap van de Arthashastra in twijfel getrokken. Informatie over Chanakya’s leven, zijn rol in de verheffing van Chandragupta, en de schepping van de Arthashastra komen uit legenden die de geleerde Thomas R. Trautmann heeft geïdentificeerd als:

• Boeddhistische Traditie – de tekst van de Mahavamsa
• Jain Traditie – de tekst van de Parishistaparvan
• Kashmiri Traditie – de tekst van de Kathasaritsagara
• Vishakhadatta’s versie – zijn toneelstuk Mudrarakshasa

Van deze, is de boeddhistische traditie de vroegste, maar de inhoud ervan is ontwikkeld door de latere werken die verschillende details toevoegen of weglaten. Het basisverhaal, volgens de boeddhistische traditie, stelt Chanakya voor als een Brahmaanse geleerde van de universiteit van Taxila die aan het hof van Dhanananda aankwam voor een aalmoesceremonie. Chanakya (in elke versie van zijn legende) had “hoektanden” die door het volkse bijgeloof werden geïnterpreteerd als een teken van koningschap. Toen hij een jonge man was, treurde zijn moeder over het feit dat hij voorbestemd was om te heersen en haar zou vergeten als hij koning was geworden. Om haar angst weg te nemen, brak hij zijn tanden en werd daarna als verminkt beschouwd. Hij schijnt ook kreupel te zijn geweest en, in het algemeen, een slecht uiterlijk te hebben gehad.

Hij kwam aan bij de ceremonie en wachtte met de anderen toen Dhanananda binnenkwam en hem beledigde, de aandacht vestigde op zijn uiterlijk en eiste dat hij uit de vergadering zou worden verwijderd. Chanakya vervloekte de koning, die hem liet arresteren, en ontsnapte toen naar het omringende bos waar hij zijn wraak beraamde. Men zegt dat hij een methode kende om rijkdom te vermenigvuldigen, waarbij hij één muntstuk in acht kon veranderen. In het bos paste hij deze mysterieuze techniek toe om de voorraad gouden munten te vergaren die hij nodig zou hebben voor een leger om Dhanananda ten val te brengen; wat hem echter ontbrak was een man die hij kon kneden tot een leider die Dhanananda’s plaats zou innemen.

Chanakya & Chandragupta

Zijn eerste keus schijnt Dhanananda’s zoon Pabbata te zijn geweest, hoewel de jongen slechts een van de velen kan zijn geweest die hij overwoog, en vervolgens de jongeling Chandragupta. Volgens sommige versies van het verhaal was Chandragupta ook van de Nanda-familie, maar niet van de koninklijke lijn. In andere versies was hij een gewone man wiens familie ooit welvarend was geweest maar nu boeren waren die pauwen fokten. Patel erkent deze laatste versie als legitiem, en schrijft:

Nadat hij is beledigd en eruit gegooid, gaat Chanakya op zoek naar een tien jaar oude boerenknecht die Chandragupta heet, en maakt hem negen jaar later tot de eerste keizer van het grootste rijk dat de regio ooit had gezien. Niet voor niets wordt gezegd dat de waarheid vreemder is dan fictie. (7)

Welke versie ook de waarheid is, doet er uiteindelijk niet toe, want in beide verandert Chanakya de jongeman in een machtige koning. Voordat dit kon gebeuren, moest hij echter zeker zijn van de karakters van de jongens wier lot hij op het punt stond te veranderen. Nadat hij zijn keuze tot twee had beperkt, gaf hij Pabbata en Chandragupta elk een amulet aan een wollen draad, dat zij dicht om hun hals moesten dragen. Op een dag, toen Chandragupta sliep, zei Chanakya tegen Pabbata dat hij naar zijn kamer moest gaan en het amulet moest verwijderen zonder de draad te breken.

Pabbata keerde met lege handen terug en gaf toe dat hij had gefaald. Chanakya eiste toen hetzelfde van Chandragupta op een andere dag toen Pabbata sliep. Chandragupta hakte Pabbata’s hoofd af en keerde met het amulet naar zijn meester terug. Chanakya had zijn toekomstige koning gevonden in het feit dat Chandragupta, door de meest drastische en directe actie te ondernemen bij het volbrengen van de taak, had bewezen dat hij in staat was te regeren door te herkennen wat er gedaan moest worden en in staat te zijn het te doen.

Politiek landschap &Opkomst aan de macht

De regio bestond in deze tijd uit kleine koninkrijken en stammen die werden gedomineerd door het Nanda Rijk van het Koninkrijk Magadha onder Dhanananda, maar was gedestabiliseerd door de invasie van Alexander de Grote in 326 BCE. Na de Slag bij de rivier de Hydaspes tussen Alexander en koning Porus van Paurava (r. ca. 326-315 v. Chr.) zou Porus Alexander verteld hebben dat hij het Nanda Rijk gemakkelijk kon omverwerpen omdat Dhanananda zo impopulair was bij de bevolking en zij zijn campagne zouden steunen.

Volgens de latere Romeinse historicus Curtius (l. 1e eeuw n.C.) kenden Alexanders mannen Dhanananda als Xandrames of Agrammes, een machtige koning die met gemak 200.000 infanteristen en 20.00 cavaleristen kon opstellen, naast strijdwageneenheden en oorlogsolifanten. Alexanders leger had reeds grote ontberingen doorstaan na hun generaal in India en weigerde het nu op te nemen tegen een leger dat onoverwinnelijk werd geacht. Zij dreigden met muiterij en dwongen Alexander zijn veldtocht te staken en naar Mesopotamië terug te keren.

Volgens de legende ontmoette Chandragupta Alexander in deze tijd en verzocht hem om in zijn leger te mogen dienen. Volgens Plutarch (l. c. 46-120 CE) verliep de ontmoeting niet goed, en Chandragupta vluchtte uit angst voor zijn leven uit Alexanders kamp. Hoewel dit mogelijk is, is het waarschijnlijker dat Chandragupta, met Chanakya’s aanmoediging, zijn diensten aanbood aan Dhanananda en mogelijk in diens leger diende om militaire ervaring op te doen.

Chanakya zou tussen de zeven en negen jaar hebben besteed aan het trainen van Chandragupta, lessen die een vorm van militaire dienst moeten hebben omvat, en vervolgens zijn beschermeling naar de noordwestelijke regio van India dirigeerde die Alexanders leger voor zijn vertrek had gedestabiliseerd. Chandragupta versloeg gemakkelijk de kleine koninkrijken en de stammen die reeds door Alexander waren verslagen en vestigde een basis van waaruit hij zijn aanval op Magadha kon beginnen. Chanakya hielp bij de voorbereiding van de aanval door middel van intriges, spionnen en politieke manipulatie om de tegenstander te verzwakken en inlichtingen te verzamelen over zijn sterke punten. Chandragupta faalde in zijn eerste poging, maar in 321 v. Chr. zette hij Dhanananda af en vermoordde hem en nam de macht over.

Charvaka & de Arthashastra

Toen Chandragupta eenmaal als koning was geïnstalleerd, werd Chanakya zijn eerste minister. Hij kan de Arthashastra kort daarna hebben gecomponeerd, maar elke bewering over een specifieke datum van compositie is speculatief. Wat wel duidelijk is, is dat het werk niet geschreven had kunnen worden zonder de filosofische school van Charvaka die het soort intellectueel landschap vestigde dat het mogelijk maakte.

Charvaka verwierp religieuze interpretaties van het bestaan ten gunste van het materialisme, en verwoordde zijn visie aan de hand van zes belangrijke leerstellingen:

• Directe waarneming als het enige middel om enige waarheid vast te stellen en te aanvaarden
• Wat niet kan worden waargenomen en begrepen door de zintuigen bestaat niet
• Alles wat bestaat zijn de waarneembare elementen van lucht, aarde, vuur en water
• Het ultieme goede in het leven is genot; het enige kwaad is pijn
• Het najagen van genot en het vermijden van pijn is het enige doel van het menselijk bestaan
• Religie is een uitvinding van de sterken en de slimmen die de zwakken uitbuiten

De grondlegger zou een hervormer zijn geweest, Brhaspati genaamd (l. ca. 600 v. Chr.) die bezwaar schijnt te hebben gemaakt tegen de macht van de priesterklasse en de greep die zij hadden op het volk, vooral op de lagere klassen. Hij zou een tekst hebben geschreven over zijn filosofie, de Brhaspati Sutra, die lang verloren is gegaan en alles wat bekend is over de filosofie komt uit latere Hindoeïstische, Jain en Boeddhistische teksten die Brhaspati’s beweringen weerleggen.

Charvaka verwierp de Hindoeïstische religieuze teksten die bekend staan als de Veda’s, waarvan de orthodoxen geloofden dat het de woorden waren van Brahman, schepper van het universum en het Universum zelf. Religieuze en filosofische scholen die de Veda’s aanvaardden stonden bekend als astika (“er bestaat”) terwijl zij die de Vedische visie verwierpen bekend stonden als nastika (“er bestaat niet”). Jainisme en Boeddhisme worden beide beschouwd als nastika scholen van denken, maar Charvaka, ook nastika, ging verder met het concept om elk bovennatuurlijk bestaan of autoriteit te ontkennen.

Hoewel het nooit een algemeen aanvaarde school van denken werd, bood Charvaka de mogelijkheid om de wereld te zien in een niet-religieus, volledig pragmatisch, licht. Deze nieuwe visie zou het mogelijk maken werken te schrijven als de Arthashastra, waarin astika en nastika scholen van denken vermengd zijn. De geleerde P. Ram Manohar merkt het volgende op:

Het feit dat de Astika-denkschool in India overheerste, leidde tot het ontstaan van een kennissysteem dat overwegend spiritueel van opzet was, hoewel dit werd aangevuld met een wetenschappelijke benadering om de wereldse wereld te begrijpen. Onder de Nastika-scholen waren het boeddhisme en het jainisme goed gecodificeerd en ontwikkelden zich tot georganiseerde instellingen. Het is relevant op te merken dat de Charvaka school…nooit een overheersende denkschool is geworden…Maar het Charvaka systeem van denken oefende een krachtige invloed uit en hielp een evenwicht te bereiken tussen de spirituele en materiële wereldbeschouwingen. De Charvaka school zorgde ervoor dat het materialistische perspectief een legitieme plaats kreeg in het doek dat de werkelijkheid afbeeldt. (Paranjape, 5)

De Arthashastra is doordrongen van het materialisme in zijn focus op het hier-en-nu en hoe een koning soms ogenschijnlijk moeilijke keuzes moet maken om effectief te kunnen regeren. De concepten die de Arthashastra onderzoekt waren zeker al in gebruik vóór Chandragupta’s heerschappij, aangezien zij een integraal onderdeel lijken te zijn geweest van zijn succes en hoogstwaarschijnlijk zijn ontwikkeld door een vermenging van astika en nastika gedachten. De voorschriften van Chanakya zijn allemaal uiterst praktisch, terwijl ze ook het bestaan erkennen van een hogere macht die de noodzakelijke handelingen van de koning goedkeurt als zijn dharma (plicht) die moet worden uitgevoerd in overeenstemming met zijn karma (handeling). Patel verdeelt de Arthashastra in zeven brede categorieën die alle gericht zijn op het succes van een koning in de buitenlandse en binnenlandse politiek en welke koers een monarch moet kunnen en willen varen:

• Strategie. Chanakya’s focus ligt op een stabiel bewind en relaties met naburige staten. Een groot deel van het boek is gewijd aan politieke, militaire, en geheime strategie.
• Subterfuge. Wanneer de klassieke of open strategie faalt, zijn er altijd wat Chanakya `geheime middelen’ noemt. Chanakya bespreekt vergiften en aangezette rellen op dezelfde manier als hij de afmetingen voor forten bespreekt.
• Spionnen. Er is in dit boek veel te vinden over spionnen, van hovelingen tot ronddwalende gekken. Het is belangrijk te begrijpen dat Chanakya spionnen gebruikt als informatieverzamelaars. In een ander tijdperk zouden er andere manieren zijn om dit te doen; op het moment van schrijven was het zouten van spionnen door je hele cultuur de enige betrouwbare manier om te weten wat er ergens gebeurde.
• Bureaucratie en Boetes. Een uitgebreid deel van het originele document beschrijft de structuur van overheidsgebouwen en regels tot in de kleinste details, evenals specifieke overtredingen en boetes, zowel civielrechtelijk als strafrechtelijk.
• Bescherming. Een heerser van welke soort dan ook moet zich bewust zijn van aanvallen, zowel tegen zijn persoon als tegen zijn positie of koninkrijk.
• Verificatie. Hoe weet je wie je kunt vertrouwen? Dit is een van de centrale vragen van bestuur en een waar Chanakya veel tijd aan besteedt.
• Aanval. Hoe valt men een vijand aan, zodat problemen op lange termijn worden vermeden? Hoe kan men een sterkere vijand aanvallen of zijn werkelijke bedoeling achterhalen? (8-9)

Deze onderwerpen, en vele andere, worden behandeld in de 15 boeken die samen het traktaat van de Arthashastra vormen. Chanakya leidde Chandragupta’s heerschappij volgens deze voorschriften en schiep daarmee een van de grootste en machtigste rijken van de antieke wereld.

Conclusie

Chanakya diende zijn koning totdat Chandragupta zich tot het Jainisme bekeerde en afstand deed ten gunste van zijn zoon, Bindusara. Volgens de legende trok de koning zich toen terug in het woud om een religieuze asceet te worden en stierf door ritueel vasten. Chanakya liet hem, nadat hij ervoor had gezorgd dat Bindusara’s bewind stabiel was, de Arthashastra na als leidraad en zou zich ook hebben teruggetrokken in het woud; nadat hij het Maurya hof had verlaten, is er volgens alle versies van zijn legende niets meer van hem bekend.

Chanakya’s werk heeft evenveel controverse opgeroepen over de moraal ervan – of het gebrek daaraan – als Machiavelli’s De Prins. Chanakya kan gezien worden als een zielloze materialist die alles gebruikt wat in zijn voordeel is om zijn doelen te bereiken, of als een verlichte pragmaticus die erkent dat men soms onsmakelijke daden moet verrichten om nobele doelen te bereiken. Het valt niet te ontkennen dat de voorschriften van de Arthashastra de oprichting en instandhouding van het Mauryaanse Rijk mogelijk hebben gemaakt, dat alle eerdere rijken in de regio heeft overtroffen, en dit moet als een positief gegeven worden beschouwd, zoals Patel opmerkt:

De invloed van het Mauryaanse rijk kan in de Indiase geschiedenis niet worden overschat. Het was het grootste rijk aller tijden en liet de wereld kennismaken met het boeddhisme. Het creëerde een stabiele politieke structuur die, hoewel het in de loop der tijd in andere handen overging, meestal leidde tot een ononderbroken lijn van denken en ontwikkeling. (13)

Of men Chanakya nu als een held of als een schurk beschouwt, zijn invloed en zijn Arthashastra maakten het Mauryaanse Rijk mogelijk, maar tegelijkertijd pleit het werk voor het veronachtzamen van morele overwegingen ten gunste van praktisch nut en doelmatigheid. De Arthashastra blijft studenten van politiek, religie en filosofie bezighouden met het onderzoeken van dit centrale probleem dat zijn concepten en invloed met zich meebrengen: kan een positief resultaat als objectief goed worden beschouwd als het met negatieve middelen wordt bereikt? Chanakya zou zonder twijfel bevestigend antwoorden, maar geleerden die zijn werk bestuderen lijken geneigd te stipuleren, te nuanceren, of zelfs te stoppen voordat ze het volledig eens zijn met zijn visie.