Keuze onder onzekerheidEdit

Het gebied van de keuze onder onzekerheid vormt het hart van de beslissingstheorie. Bekend sinds de 17e eeuw (Blaise Pascal beriep zich erop in zijn beroemde weddenschap, die is opgenomen in zijn Pensées, gepubliceerd in 1670), is het idee van de verwachte waarde dat, wanneer men geconfronteerd wordt met een aantal acties, die elk kunnen leiden tot meer dan één mogelijke uitkomst met verschillende waarschijnlijkheden, de rationele procedure erin bestaat alle mogelijke uitkomsten te identificeren, hun waarden (positief of negatief) en de waarschijnlijkheden die zullen voortvloeien uit elke handelwijze te bepalen, en deze twee te vermenigvuldigen om een “verwachte waarde”, of de gemiddelde verwachting voor een uitkomst, te verkrijgen; de te kiezen actie moet die zijn welke de hoogste totale verwachte waarde oplevert. In 1738 publiceerde Daniel Bernoulli een invloedrijk artikel getiteld Exposition of a New Theory on the Measurement of Risk, waarin hij de St. Petersburg paradox gebruikt om aan te tonen dat de verwachtingswaardetheorie normatief onjuist moet zijn. Hij geeft een voorbeeld waarin een Nederlandse koopman probeert te beslissen of hij een lading die in de winter van Amsterdam naar Sint-Petersburg wordt gezonden, zal verzekeren. In zijn oplossing definieert hij een nutsfunctie en berekent hij het verwachte nut in plaats van de verwachte financiële waarde.

In de 20e eeuw werd de belangstelling opnieuw gewekt door het artikel van Abraham Wald uit 1939 waarin hij erop wees dat de twee centrale procedures van de op steekproeven gebaseerde statistische theorie, namelijk het testen van hypothesen en parameterschatting, speciale gevallen zijn van het algemene beslissingsprobleem. Wald’s artikel vernieuwde en synthetiseerde vele concepten van de statistische theorie, met inbegrip van verliesfuncties, risicofuncties, toelaatbare beslissingsregels, antecedent verdelingen, Bayesiaanse procedures, en minimax procedures. De term “beslissingstheorie” zelf werd in 1950 gebruikt door E. L. Lehmann.

De opleving van subjectieve waarschijnlijkheidstheorie, uit het werk van Frank Ramsey, Bruno de Finetti, Leonard Savage en anderen, breidde het bereik van de verwachte nutstheorie uit tot situaties waarin subjectieve waarschijnlijkheden kunnen worden gebruikt. In die tijd bewees von Neumann en Morgenstern’s theorie van verwachte nutsmaximalisatie dat verwachte nutsmaximalisatie volgde uit basispostulaten over rationeel gedrag.

Het werk van Maurice Allais en Daniel Ellsberg toonde aan dat menselijk gedrag systematische en soms belangrijke afwijkingen vertoont van verwachte nutsmaximalisatie. De prospectietheorie van Daniel Kahneman en Amos Tversky vernieuwde de empirische studie van economisch gedrag met minder nadruk op rationaliteitsvooronderstellingen. Het beschrijft een manier waarop mensen beslissingen nemen wanneer alle uitkomsten een risico inhouden. Kahneman en Tversky vonden drie regelmatigheden – in daadwerkelijke menselijke besluitvorming, “doemen verliezen groter op dan winsten”; personen concentreren zich meer op veranderingen in hun nuts-staten dan zij zich concentreren op absolute nutsvoorzieningen; en de raming van subjectieve waarschijnlijkheden wordt ernstig vertekend door verankering.

Intertemporele keuzeEdit

Intertemporele keuze heeft betrekking op het soort keuze waarbij verschillende acties leiden tot uitkomsten die in verschillende stadia in de tijd worden gerealiseerd. Het wordt ook wel omschreven als kosten-batenbeslissingen, omdat het gaat om keuzes tussen beloningen die variëren naar gelang van de omvang en het tijdstip van aankomst. Als iemand een meevaller van een paar duizend dollar ontvangt, kan hij die uitgeven aan een dure vakantie, wat hem onmiddellijk plezier oplevert, of hij kan hem investeren in een pensioenregeling, wat hem op een bepaald moment in de toekomst een inkomen oplevert. Wat is de beste oplossing? Het antwoord hangt gedeeltelijk af van factoren zoals de verwachte rente en inflatie, de levensverwachting van de betrokkene en zijn vertrouwen in de pensioensector. Maar zelfs met al die factoren in aanmerking genomen, wijkt het menselijk gedrag opnieuw sterk af van de voorspellingen van de prescriptieve beslissingstheorie, wat leidt tot alternatieve modellen waarin, bijvoorbeeld, objectieve rentevoeten worden vervangen door subjectieve discontovoeten.

Interactie van besluitvormersEdit

Sommige besluiten zijn moeilijk omdat rekening moet worden gehouden met hoe andere mensen in de situatie zullen reageren op het genomen besluit. De analyse van dergelijke sociale besluiten wordt vaker behandeld onder de noemer van speltheorie, eerder dan beslissingstheorie, hoewel er dezelfde wiskundige methoden bij betrokken zijn. Vanuit het standpunt van de speltheorie zijn de meeste problemen die in de beslissingstheorie worden behandeld spelletjes met één speler (of de ene speler wordt gezien als spelend tegen een onpersoonlijke achtergrondsituatie). Op het opkomende gebied van sociaal-cognitieve techniek, is het onderzoek vooral gericht op de verschillende soorten verdeelde besluitvorming in menselijke organisaties, in normale en abnormale/noodsituaties/crisissituaties.

Complexe besluitenEdit

Andere gebieden van beslissingstheorie houden zich bezig met besluiten die moeilijk zijn eenvoudig wegens hun ingewikkeldheid, of de ingewikkeldheid van de organisatie die hen moet nemen. Individuen die besluiten nemen zijn beperkt in middelen (d.w.z. tijd en intelligentie) en zijn daarom begrensd rationeel; het probleem is dus, meer dan de afwijking tussen werkelijk en optimaal gedrag, de moeilijkheid om het optimale gedrag überhaupt te bepalen. Een voorbeeld hiervan is het model van economische groei en gebruik van hulpbronnen dat door de Club van Rome is ontwikkeld om politici te helpen reële beslissingen te nemen in complexe situaties. Beslissingen worden ook beïnvloed door de vraag of opties tezamen of afzonderlijk worden voorgesteld; dit staat bekend als de onderscheidingsvooringenomenheid.