Andes (Quechua: Anti(s))
De Andes tussen Chili en Argentinië
Landen	Argentinië, Bolivia, Chili, Colombia, Ecuador, Peru, Venezuela
Belangrijkste steden	La Paz, Quito, Cusco, Bogotá
Lengte	7,000 km (4.350 mijl)
Breedte	500 km (311 mijl)
Hoogste punt	Aconcagua
– elevatie	6,962 meter (22.841 voet)

De Andes is het langste gebergte van Zuid-Amerika en vormt een ononderbroken keten van hoogland langs de westkust van Zuid-Amerika. Het is meer dan 4.400 mijl (7.000 km) lang, 200 mijl (300 km) breed over de gehele lengte (behalve in de Boliviaanse flexure waar het 640 km breed is) met een gemiddelde hoogte van ongeveer 13.000 voet (4.000 m).

De Andes is het hoogste gebergte buiten Azië, met de hoogste piek, Aconcagua, oplopend tot 22.834 voet (6.960 m) boven de zeespiegel. De top van de berg Chimborazo in de Ecuadoraanse Andes is het punt op het aardoppervlak dat het verst verwijderd is van het middelpunt, vanwege de equatoriale uitstulping.

De naam Andes komt van het Quechua-woord anti, dat “hoge bergkam” betekent. Een andere theorie zegt dat de naam Andes is afgeleid van het Spaanse woord “anden”, dat terras betekent, verwijzend naar de teeltterrassen die door de Inca’s en andere verwante volkeren werden gebruikt.

De beroemde ruïnes van de oude stad Machu Picchu liggen op de Andeshellingen van Peru.

Fysische kenmerken

Het Andesgebergte strekt zich uit over zeven landen: Argentinië, Bolivia, Chili, Colombia, Ecuador, Peru, en Venezuela, waarvan sommige bekend staan als Andesstaten. De eilanden Aruba, Bonaire en Curaçao, die in de Caraïbische Zee voor de kust van Venezuela liggen, vormen de verzonken toppen van de uiterste noordrand van het Andesgebergte. Zij vormen niet één enkele rij pieken, maar in plaats daarvan een opeenvolging van parallelle en dwarse bergketens.

De Andes kan in drie secties worden verdeeld: de zuidelijke Andes in Argentinië en Chili; de centrale Andes, met inbegrip van de Chileense en Peruaanse cordilleras (van het Spaanse woord dat “touw” betekent); en de noordelijke sectie in Venezuela, Colombia, en het noorden van Ecuador bestaande uit twee parallelle bergketens, de Cordillera Occidental en de Cordillera Oriental. Deze bergketens worden vaak van elkaar gescheiden door een diepe tussenliggende depressie. Andere kleine ketens ontstaan op de flanken van de grote ketens.

De Cordillera de la Costa begint aan het zuidelijke uiteinde van het continent en loopt in noordelijke richting, evenwijdig aan de kust, wordt aan het begin opgedeeld in een aantal eilanden en vormt daarna de westelijke grens van de grote centrale vallei van Chili. Naar het noorden toe zet deze kustketen zich voort in kleine heuvelruggen of geïsoleerde heuvels langs de Stille Oceaan tot aan Venezuela, waarbij steeds dezelfde vallei min of meer zichtbaar blijft ten westen van de westelijke grote keten.

Geologie

De Andes is fundamenteel het resultaat van platentektonische processen, veroorzaakt door de subductie van de Nazca-plaat onder de Zuid-Amerikaanse plaat. De grens tussen de twee platen wordt gemarkeerd door de oceaangeul tussen Peru en Chili. De dalende Nazca-plaat is een jonge en opwaartse lithosfeer, die zich verzet tegen subductie en daardoor veel aardbevingen veroorzaakt.

De vorming van de Andes begon in het Jura, maar het was in de Krijt-periode dat de Andes hun huidige vorm begonnen aan te nemen, door de opheffing, breuk en plooiing van sedimentaire en metamorfe gesteenten van de oude kratons in het oosten. Tektonische krachten langs de subductiezone langs de gehele westkust van Zuid-Amerika, waar de Nazca Plaat en een deel van de Antarctische Plaat onder de Zuidamerikaanse Plaat schuiven, blijven een voortdurende orogene gebeurtenis voortbrengen die kleine tot grote aardbevingen en vulkaanuitbarstingen tot gevolg heeft. In het uiterste zuiden scheidt een grote transformatiefout Vuurland van de kleine Scotiaplaat. Aan de overkant van de 1.000 km brede Drake Passage liggen de bergen van het Antarctisch Schiereiland ten zuiden van de Scotia Plaat die een voortzetting van de Andes keten lijken te zijn.

Het Andes gebergte heeft vele actieve vulkanen, waaronder Cotopaxi, een van de hoogste actieve vulkanen in de wereld.

Klimaat

Het klimaat in de Andes varieert sterk, afhankelijk van de ligging, de hoogte en de nabijheid van de zee. Het zuidelijke deel is regenachtig en koel, de centrale Andes is droog met grote temperatuurverschillen. De noordelijke Andes is meestal regenachtig en warm. Het is bekend dat het klimaat drastisch kan veranderen. Tropische regenwouden bestaan op slechts kilometers afstand van de met sneeuw bedekte top, de Cotopaxi.

De bergen hebben een groot effect op de temperaturen van nabijgelegen gebieden. De sneeuwgrens hangt af van de locatie. Hij ligt tussen 4.500-4.800 m in de tropische Ecuadoriaanse, Colombiaanse, Venezolaanse en noordelijke Peruaanse Andes, stijgt tot 4.800-5.200 m in de drogere bergen van zuidelijk Peru tot noordelijk Chili tot ongeveer 30° zuiderbreedte, en daalt dan tot 4.500 m op de Aconcagua op 32° zuiderbreedte, 2.000 m op 40° zuiderbreedte, 500 m op 50° zuiderbreedte, en slechts 300 m in Tierra del Fuego op 55° zuiderbreedte; Vanaf 50° zuiderbreedte dalen verschillende van de grotere gletsjers af tot zeeniveau.

Planten- en dierenleven

Tropische regenwouden en regenwouden omringen de noordelijke Andes. De cinchona, een bron van kinine die wordt gebruikt om malaria te behandelen, komt voor in de Boliviaanse Andes. De hooggelegen Polylepisbossen komen voor in de Andesgebieden van Ecuador, Peru en Bolivia. De bomen, Queñua en Yagual, worden aangetroffen op hoogten van 4.500 m boven de zeespiegel. Ooit waren de bossen overvloedig aanwezig, maar ze begonnen te verdwijnen tijdens de Inca-periode, toen een groot deel ervan werd gebruikt als bouwmateriaal en brandstof om te koken. De bomen worden nu als zeer bedreigd beschouwd, met nog slechts 10 procent van de oorspronkelijke bossen

De lama komt voor op grote hoogten, voornamelijk in Peru en Bolivia. De alpaca, een soort lama, wordt gefokt voor zijn wol. De nachtelijke chinchilla, een bedreigd lid van de orde der knaagdieren, leeft in de alpiene gebieden van de Andes. De Zuid-Amerikaanse condor is de grootste vogel in zijn soort op het westelijk halfrond. Andere dieren zijn de huemul, poema, kameelachtigen en, bij de vogels, de patrijs, parina, huallata, en meerkoet. Lama’s en poema’s spelen een belangrijke rol in veel culturen in de Andes.

De mensen

Geschiedenis

De Inca-beschaving ontwikkelde zich in de noordelijke Andes gedurende de jaren 1400. De Inca’s vormden deze beschaving door zorgvuldig en nauwgezet overheidsbeheer. De regering steunde de bouw van aquaducten en wegen, waarvan sommige, net als die van de Romeinen, nog steeds bestaan. De aquaducten veranderden de voorheen verstrooide Inca-stam in de agrarische en uiteindelijk militaristische meesters van de regio.

Verlaten door dodelijke Europese ziekten waartegen zij geen immuniteit hadden, werden de Inca’s in 1532 veroverd door een leger van 180 man onder leiding van Pizarro. Een van de weinige Inca-steden die de Spanjaarden tijdens hun verovering nooit hebben gevonden, was Machu Picchu, die verborgen lag op een bergtop aan de rand van de Andes waar deze afdaalt naar de Amazone. Machu Picchu (soms de “Verloren Stad van de Inca’s” genoemd) is een van de bekendste plaatsen van het Inca-rijk. De ruïne, hoog gelegen in het Andesgebergte, is een van de belangrijkste archeologische centra in Zuid-Amerika, en bijgevolg de meest bezochte toeristische attractie in Peru. Dit UNESCO Werelderfgoed blijft een ongelooflijke combinatie van natuurlijke schoonheid en menselijke creativiteit.

Moderne geschiedenis

De oude volkeren van de Andes beoefenen al meer dan 6.000 jaar irrigatietechnieken. Vanwege de berghellingen was het aanleggen van terrassen een gebruikelijke praktijk. Maïs en gerst waren belangrijke gewassen voor deze mensen. Tegenwoordig zijn tabak, katoen en koffie de belangrijkste exportgewassen. De aardappel speelt een zeer belangrijke rol als binnenlands geconsumeerd gewas.

Verreweg de belangrijkste plant in termen van geschiedenis en cultuur is de cacao, waarvan de bladeren eeuwenlang centraal hebben gestaan bij het Andesvolk. Coca is gedurende een groot deel van de geschiedenis een belangrijk voedingssupplement en een hoeksteen van de Andescultuur geweest. Onbewerkte cocabladeren worden in de Andeslanden vaak gebruikt om een kruidenthee van te maken met een licht stimulerend effect, vergelijkbaar met sterke koffie, maar is in het grootste deel van de wereld vooral bekend om de stimulerende drug cocaïne, die chemisch wordt gewonnen uit de nieuwe verse bladpunten op een vergelijkbare manier als bij het oogsten van de theestruiken.

De mijnbouw is vrij welvarend in de Andes, met ijzer, goud, zilver, en koper als de belangrijkste productiemineralen. De Andes staat bekend als een van de belangrijkste bronnen van deze mineralen in de wereld.

De mensen in de Andes zijn niet goed verbonden met stedelijke gebieden. Door het moeilijke terrein zijn voertuigen van weinig nut. Over het algemeen gaan de mensen lopend naar hun bestemming, met de lama als voornaamste lastdier.

De belangrijkste overgebleven talen van de Andesvolkeren zijn die van de Quechua en Aymara taalfamilies.

Pieken

• 

  Licancabur – Bolivia/Chili

• 

  Llullaillaco – Chili/Argentinië

• 

  Chimborazo – Ecuador

• 

  Alpamayo – Peru

• 

  El Misti – Peru

• 

  El Misti – Peru

  . Peru

• 

  Pico Bolívar – Venezuela

Argentinië

• Aconcagua, 6.962 m
• Cerro Bonete, 6.759 m
• Galán, 5.912 m
• Mercedario, 6.720 m
• Pissis, 6.795 m

grens Argentinië/Chili

• Cerro Bayo, 5,401 m
• Cerro Chaltén (ook bekend als Cerro Fitz Roy), 3.375 m
• Cerro Escorial, 5.447 m
• Cordón del Azufre, 5.463 m
• Falso Azufre, 5.890 m
• Incahuasi, 6.620 m
• Lastarria, 5,697 m
• Llullaillaco, 6.739 m
• Maipo, 5.264 m
• Marmolejo, 6110 m
• Ojos del Salado, 6,893 m
• Olca, 5.407 m
• Sierra Nevada de Lagunas Bravas, 6.127 m
• Socompa, 6.051 m
• Nevado Tres Cruces, 6,749 m (zuidelijke top)
• Tupungato, 6.570 m

Bolivia

• Ancohuma, 6.427 m
• Cabaray, 5.860 m
• Chacaltaya, 5.421 m
• Huayna Potosí, 6.088 m
• Illampu, 6.368 m
• Illimani, 6.438 m
• Macizo de Larancagua, 5,520 m
• Macizo de Pacuni, 5.400 m
• Nevado Anallajsi, 5.750 m
• Nevado Sajama, 6.542 m
• Patilla Pata, 5,300 m
• Tata Sabaya, 5.430 m

Grens Bolivia/Chili

• Acotango, 6.052 m
• Cerro Minchincha, 5,305 m
• Irruputuncu, 5.163 m
• Licancabur, 5.920 m
• Olca, 5.407 m
• Parinacota, 6.348 m
• Paruma, 5,420 m
• Pomerape, 6.282 m

Chili

• Monte San Valentin, 4.058 m (Patagonië)
• Cerro Paine Grande, ca. 2.750 m (Patagonië)
• Cerro Macá, ca. 2300 m (Patagonië)
• Monte Darwin, ca. 2500 m (Patagonië)
• Volcan Hudson, ca. 1900 m (Patagonië)
• Cerro Castillo Dynevor, ca. 1100 m (Patagonië)
• Mount Tarn, ca. 825 m (Patagonië)

Colombia

• Galeras, 4.276 m
• Nevado del Huila, 5.365 m
• Nevado del Ruiz, 5.321 m
• Ritacuba Blanco, 5.410 m
• Sneeuwberg van Quindio, 5.215 m

Ecuador

• Antisana, 5.753 m
• Cayambe, 5.790 m
• Chimborazo, 6.267 m
• Corazón, 4.790 m
• Cotopaxi, 5.897 m
• El Altar, 5.320 m
• Illiniza, 5.248 m
• Pichincha, 4.784 m
• Quilotoa, 3.914 m
• Reventador, 3.562 m
• Sangay, 5.230 m
• Tungurahua, 5.023 m

Peru

• Alpamayo, 5,947 m
• Carnicero, 5.960 m
• El Misti, 5.822 m
• El Toro, 5.830 m
• Huascarán, 6.768 m
• Jirishanca, 6,094 m
• Pumasillo, 5.991 m
• Rasac, 6.040 m
• Rondoy, 5.870 m
• Sarapo, 6.127 m
• Seria Norte, 5.860 m
• Siula Grande, 6,344 m
• Yerupaja, 6.635 m
• Yerupaja Chico, 6.089 m

Venezuela

• Pico Bolívar, 4.981 m
• Pico Humboldt, 4,940 m
• Pico La Concha, 4.870 m
• Pico Piedras Blancas, 4.740 m

Noten

• Biggar, John. 2005. Andes een gids voor klimmers. Castle Douglas: Andes. ISBN 0953608727
• De Roy, Tui. 2005. De Andes zoals de condor vliegt. Richmond Hill, Ont: Firefly Books. ISBN 1554070708
• Lamb, Simon, and Gary Hincks. 2006. Duivel in de berg een zoektocht naar de oorsprong van de Andes. Princeton, NJ: Princeton University Press. ISBN 0691126208
• Larson, Brooke, Olivia Harris, and Enrique Tandeter. 1995. Ethnicity, markets, and migration in the Andes at the crossroads of history and anthropology. Durham: Duke University Press. ISBN 0822316331
• De actieve subductie orogenese van de Andes. 2006. Grenzen in de aardwetenschappen. Berlijn: Springer. ISBN 3540243291

Alle links opgehaald 20 maart 2016.

• PhotoGlobe: Andes rond Mt. Mercedario
• Geologie van de Andes (Universiteit van Arizona)
• Klimaat en dierenleven van de Andes
• Volledige lijst van afzonderlijke bergen in de Andes boven 6000 m
• Volledige lijst en kaart van bergen in Zuid-Amerika met een hoogteverschil van minstens minstens 1500 m
• (Spaanse) Andes-expeditie door Eduardo Cinicola