Dit artikel maakt deel uit van de serie 5 Mythes.

Aanhoudende belangstelling

Er is geen enkele aanwijzing dat de fascinatie van onze wereld voor engelen en demonen afneemt. Zelden gaat er een dag voorbij dat we niet horen van iemands vermeende ontmoeting met ofwel een heilige engel of een gevallen demon, samen met het nieuws dat een nieuwe tv-show of film op Netflix zal een of beide van deze soorten van spirituele wezens. Helaas bestaat er veel verwarring over engelen en demonen en bepaalde mythen willen maar niet verdwijnen. Hier zijn er vijf van.1

mythe #1: Engelen en demonen zijn eeuwig en ongeschapen.

Dit gaat in tegen tal van bijbelse teksten. De psalmist rekent alle “engelen” en hemelse “heerscharen” van God tot degenen die hij “geschapen” heeft (Psalm 148:2-5). De apostel Paulus beweert duidelijk dat “tronen” en “heerschappijen” en “heersers” en “overheden”, standaardtaal voor engelachtige en demonische wezens, geschapen zijn door de Zoon van God (Kol. 1:16).

Daarnaast is elke engel een directe schepping, dat wil zeggen dat zij niet afstammen van een oorspronkelijk paar zoals wij; zij planten zich niet voort zoals wij (Matt. 22:28-30). Wij weten niet wanneer de engelen werden geschapen, maar het is waarschijnlijk dat dit gebeurde vóór de gebeurtenissen van Genesis 1:1 e.v. (zie Job 38:4-7). Satan, die zelf een gevallen engel is, is niet eeuwig. Hij is een eindig schepsel. Daarom is hij de duivel van God. Satan is niet de gelijke en tegengestelde macht van God (contra dualisme). Zijn macht is niet oneindig. Hij bezit geen goddelijke eigenschappen. Kortom, hij is geen partij voor God! Satan is hoogstens de gelijke en tegengestelde macht van de aartsengel Michaël.

Mythe #2: Engelen en demonen zijn almachtig.

Vergis u niet, ze zijn machtig! Maar alleen God is almachtig. Alle engelenmacht is onderworpen aan Gods macht en doel (Ps. 103:20; 2 Petr. 2:11).

In Genesis 19:12-16 worden engelen door God gebruikt om Sodom en Gomorra te vernietigen. In 2 Koningen 19:35 wordt één engel gemachtigd om 185.000 Assyriërs te doden. Volgens Mattheüs 28:2, verplaatste een engel de steen van het graf van Christus. In Handelingen 12 ging een engel een gesloten gevangenis binnen en liet Petrus vrij. In Handelingen 12:23 lezen we dat een engel Herodes op de meest gruwelijke wijze doodde. Engelen verschijnen in het boek Openbaring (zie vooral Openb. 7:2-3) om de verschijnselen van de natuur te beïnvloeden.

Alle macht van de engelen is onderworpen aan Gods macht en doel.

We zien ook dat demonen hun slachtoffers bovenmenselijke kracht kunnen geven (Hand. 19:16; Markus 5:3) en zich, net als de heilige engelen, snel door de ruimte kunnen verplaatsen (Dan. 9:21-23; 10:10-14). Normale fysieke barrières beperken hun activiteit niet (een “legioen” demonen bewoonde een man en later 2.000 varkens). Demonen kunnen ook fysiek iemand aanvallen en/of fysieke kwelling veroorzaken. (Lucas 9:39). Mattheüs 17:15 spreekt over een demon die een jonge jongen grijpt. Hij wordt op de grond geworpen of in vuur of water gegooid, samen met andere gewelddadige verschijnselen. In Mattheüs 9:32-34 wordt het onvermogen van een man om te spreken toegeschreven aan een demon (vgl. 12:22-24; Lukas 11:14-15). Er zijn echter verschillende gevallen in de evangeliën van blindheid of onvermogen om te spreken die Jezus geneest en die niet worden toegeschreven aan demonische invloed (Matt. 9:27-31; 20:29-34; Markus 7:31-37; 8:22-26; 10:46-52; Lukas 18:35-43; Johannes 9:1-7).

Mythe #3: Engelen en demonen zijn alomtegenwoordig.

We weten dat engelen geestwezens zijn, in die zin dat zij onstoffelijk of onstoffelijk zijn. Zij hebben geen vlees, bloed of beenderen. Zij zijn, zoals Hebreeën 1:14 zegt, “dienende geesten”. Maar hoewel zij geesten zijn, hebben zij ruimtelijke beperkingen. Met andere woorden, engelen zijn niet alomtegenwoordig (zie Dan. 9:21-23; 10:10-14 waar we zowel ruimtelijke beweging als beperkingen in de tijd vinden). Zij zijn altijd maar op één plaats tegelijk.

Er is een betekenis waarin zij als geestwezens ook vorm of gestalte hebben. Dat wil zeggen, zij zijn ruimtelijk begrensd (hun wezen is niet over de ruimte verspreid). Zij zijn gelokaliseerd. Hebben engelen letterlijk “vleugels”? De serafijnen worden afgebeeld met vleugels in Jesaja 6:2, 6 (zie ook Ezech. 1:5-8). Gabriël wordt afgebeeld als vliegend naar Daniël’s zijde (Dan. 9:21; vgl. Openb. 14:6-7). Of alle engelen gevleugeld zijn, is onmogelijk te zeggen. Ik ben geneigd te denken dat engelen geen geslacht hebben (zie Matt. 22:28-30); vandaar dat zij zich niet voortplanten. Ik moet er wel op wijzen dat ze altijd in het mannelijke geslacht worden beschreven (maar zie Zach. 5:9).

Het is belangrijk te bedenken dat, hoewel hij machtig en vindingrijk is, Satan maar op één plaats tegelijk kan zijn. Hij kan wel zijn demonische legers uitsturen om zijn wil te doen, maar Satan kan niet de ene gelovige in Bangladesh aan het verleiden zijn en tegelijkertijd een andere in Berlijn aan het aanvallen zijn. Satan is zeker actief op aarde, maar hij is altijd op één plaats in de ruimte.

Mythe #4: Beschermengelen zijn niet noodzakelijkerwijs bijbels.

Is het begrip beschermengelen een “mythe” of is het waar? Dat is een moeilijk te beantwoorden vraag. Sommigen beweren dat de “engel” van elk van de zeven gemeenten in Openbaring 2-3 de beschermengel is van die plaatselijke gemeente. Engelen worden beschreven als “dienaren” (leitourgos), een woord dat een priesterlijke dienst suggereert (Hebr. 1:7, 14; vgl. Ps. 103:19-21). Zij geven leiding en richting aan Gods volk (Gen. 24:7,40; Ex. 14:19; zie ook Ex. 23:20; Num. 20:16; Hand. 5:17-20; 8:26; 10:3-7, 22; 16:9), maar ook troost en bemoediging (Matt. 4:11; Luk. 22:43; Hand. 27:22-24). Engelen bewaken en beschermen ook de kinderen van God, zoals blijkt uit Psalmen 34:7; 78:23-25; 91:11; 1 Koningen 19:5-7; Dan. 6:20-23; en 12:1.

We lezen in Handelingen 12:15 over gelovigen die Petrus zelf aanzagen voor “zijn engel”. Het is mogelijk dat Lucas alleen hun geloof beschrijft zonder het zelf te onderschrijven. Anderen beweren dat hij wil leren dat ieder van ons niet alleen een engelbewaarder heeft, maar ook dat deze onze fysieke kenmerken kan aannemen. Ja, het lijkt vreemd, maar waarom zouden zij anders hebben geconcludeerd dat de “persoon” aan de deur Petrus’ engel was en niet iets of iemand anders?

In Mattheüs 18:10 waarschuwt Jezus tegen het verwaarlozen van kleine kinderen en herinnert hij zijn discipelen eraan dat “hun engelen altijd het aangezicht van mijn Vader zien, die in de hemelen is”. Een oude gewoonte heerste aan het oosterse hof, volgens welke zij die “voor de koning stonden” of “zijn aangezicht mochten zien”, officieren waren die de bijzondere gunst van de koning genoten en bevoorrecht waren om de nauwst mogelijke gemeenschap te genieten. De implicatie kan zijn dat de hoogste engelen door God zijn aangesteld en opgedragen om met liefdevolle zorg over zijn “kleinen” te waken. Jezus zegt dus: “Veracht mijn ‘kleinen’ niet, want zij staan zo hoog aangeschreven dat God zijn meest illustere engelen heeft aangesteld om over hen te waken.” Hun voortdurende aanwezigheid voor zijn aangezicht kan zijn opdat zij snel kunnen reageren op welke taken God hen ook toewijst in hun bediening voor ons.

mythe #5: Jesaja 14:12-15 en Ezechiël 28:12-19 of beide beschrijven Satans oorspronkelijke val.

Zoals Sydney Page opmerkt, maakt elk van deze passages “deel uit van een treurzang waarin de dood van een heidense koning wordt beweend. In beide passages wordt de koning afgeschilderd als iemand die ten onder is gegaan omdat hij zichzelf boven zijn waardigheid heeft verheven. Hoewel de vorm van de twee teksten die van een treurzang is, is het verdriet om het heengaan van de vorst niet oprecht. Beide passages druipen bijna van het sarcasme. In werkelijkheid wordt de dood van de tiran toegejuicht. “2 De vraag is, “zinspelen deze klaagliederen op Satan en zijn oeropstand?”

Isaja 14:12-15 komt voor in een passage die specifiek wordt geïdentificeerd als een beschimping van het oordeel tegen de koning van Babylon (verzen 3-4). De beschimping kan gericht zijn tegen één bepaalde koning (waarschijnlijk Sennacherib) of misschien “tegen de hele Babylonische monarchie in de gedaante van één enkel individu. “3 Het is echter duidelijk dat de spottende klaagzang de ondergang afbeeldt (of zelfs viert) van een aardse macht die het volk van God zowel tegenwerkte als onderdrukte.

De taal die gebruikt wordt in verzen 12-14 is zeker verenigbaar met wat we weten van Satans karakter, maar kan heel goed een gebruik van dichterlijke taal zijn om een aardse koning te beschrijven. Veel van de hier gebruikte termen (“morgenster”, “dageraad”, en “heilige berg”) zijn gevonden in teksten die handelen over oude heidense mythologie. Page merkt op dat “de mythologie waarschijnlijk zijn oorsprong vond in de observatie van de schitterende opkomst van de planeet Venus (de ‘morgenster’) aan de vroege ochtendhemel en haar snelle verbleking met het opkomen van de zon.”4 Als dit waar is, zou Jesaja gebruik maken (zonder het goed te keuren) van motieven die gebruikelijk zijn in de heidense mythologie om de ondergang van een aardse heerser te beschrijven.

Anderen hebben betoogd dat, hoewel dit alles waar kan zijn, we in deze beschrijving van een aardse tegenstander van God (de Babylonische koning) nog steeds zijn model en hemelse inspiratie (Satan) kunnen zien. Maar is dat wat Jesaja in gedachten had toen hij het schreef? De figuur “Lucifer”, lit., “blinkende” of “ster van de morgen” (v. 12), wordt een “man” genoemd in v. 16 en wordt vergeleken met andere aardse koningen in v. 18. “Lucifer” werd voor het eerst gebruikt in de Latijnse Vulgaat om het Hebreeuwse woord (helel) te vertalen en vond uiteindelijk zijn weg naar de King James Version. Volgens Boyd, “vergelijkt Jesaja de koning van Babylon eenvoudigweg met de planeet Venus, de morgenster. Deze komt helder op bij zonsopgang en klimt naar het hoogste punt aan de hemel, alleen om snel te worden gedoofd door de helderheid van de opkomende zon. Zo, zegt Jesaja, zal de loopbaan zijn van de thans stralende koning van Babylon. Hij verschijnt op het toneel van de wereldgeschiedenis als de helderste ster, hoger en hoger stijgend. Maar uiteindelijk zal hij snel verdwijnen in het licht van de zon. “5

Dus hoe zit het met Ezechiël 28:11-19? Ook hier verwijzen de verzen 1-11 naar de “vorst” of “heerser” van Tyrus (een Phoenecische havenstad ongeveer 125 mijl ten noordwesten van Jeruzalem). Vv. 2,9-10 geven duidelijk aan dat hij menselijk is, niet engelachtig. De historische setting is de belegering van Tyrus door Nebukadnezar van 587 tot 574 v. Chr. De koning van Tyrus in deze periode was Ithobaal II.

Vs. 12-19 verwijzen naar de “koning” van Tyrus, wat sommigen suggereert dat de verzen 12-19 verwijzen naar een bovennatuurlijke macht achter de menselijke heerser van de verzen 1-11. Dit woord (“koning”) wordt echter elders in Ezechiël gebruikt voor aardse heersers (17:12; 19:9; 21:19; 24:2; 26:7; 29:2-3, 18; 30:10, 21; 31:2; 32:2, 11), waardoor de meesten geloven dat de “vorst” van de verzen 1-11 en de “koning” van de verzen 12-19 één en dezelfde zijn (“vorst” en “koning” zijn synoniem). Anderzijds lijkt de “koning” van de verzen 12-19 te worden afgebeeld in termen die verder gaan dan wat waar is voor welke aardse koning dan ook (b.v. “volmaaktheid”, “in Eden”, “geschapen”, “cherubijn”, “heilige berg van God”, “onberispelijk”).

De identificatie van deze koning als een “gezalfde cherub die bedekt (bewaakt)” in v. 14 wordt beschouwd als het sterkste bewijs dat de verwijzing naar Satan is. Anderen hebben er echter op gewezen dat de Hebreeuwse tekst net zo goed vertaald kan worden met “met een cherub”. Ook is het moeilijk te begrijpen hoe oneerlijke of onrechtvaardige handel en de ontheiliging van heiligdommen (v. 18) betrokken zouden kunnen zijn geweest bij de val van Satan. Hoe moeten we dan de verwijzing naar de tuin van “Eden” in v. 13 begrijpen? De meesten geloven dat de koning van Tyrus vergeleken wordt met Adam.

Samenvattend, we zullen genoegen moeten nemen met een zekere mate van onzekerheid over de vraag of één van deze teksten werkelijk de val van Satan beschrijft.

Noten:

1. Veel van wat volgt is bewerkt uit drie hoofdstukken over engelen, Satan en demonen in mijn boek, Tough Topics: Biblical Answers to 25 Challenging Questions (Wheaton: Crossway, 2013).
2. Sydney H. T. Page, Powers of Evil: A Biblical Study of Satan and Demons (Grand Rapids: Baker Books, 1995), 37.
3. Ibid., 38.
4. Ibid., 39.
5. Gregory A. Boyd, God at War: The Bible & Spiritual Conflict (Downers Grove: InterVarsity Press, 1997), 158.